Dwa razy w roku w naszym zakładzie prowadzona jest inwentaryzacja – pisze pan Janusz. – Trwa od piątku do niedzieli lub od soboty do poniedziałku. Wtedy zakład jest zamknięty, a my musimy odpracować jeden dzień (poniedziałek lub piątek). Ponieważ zakład pracuje w systemie trójzmianowym, nie mamy innej możliwości odpracowania, jak w sobotę lub w niedzielę, a za pracę w te dni powinno nam przysługiwać przecież wyższe wynagrodzenie. Czy za takie dni jak inwentaryzacja, kiedy pracownicy są gotowi do pracy, ale z przyczyn leżących po stronie zakładu nie mogą do niej przystąpić, nie powinniśmy mieć wolnego dnia bezpłatnego albo z wynagrodzeniem postojowym?
Katarzyna Pietruszyńska radca prawny w Departamencie Prawnym Głównego Inspektoratu Pracy / Media / Materialy Prasowe
Niestety, wszystko wskazuje na to, że pracodawca pana Janusza postępuje zgodnie z prawem i ani wolny dzień, ani dodatkowe wynagrodzenie za pracę w dzień wolny pracownikom się nie należą. Aby jednak odpowiedzieć na pytanie naszego czytelnika, trzeba przyjrzeć się definicjom zawartym w kodeksie pracy.
Czas pracy to czas, w którym pracownik pozostaje w dyspozycji pracodawcy w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym do wykonywania czynności i jest gotów zarówno w sensie psychicznym, jak i fizycznym do świadczenia zadań. Okres pozostawania w dyspozycji pracodawcy rozpoczyna się od momentu stawienia się pracownika w firmie lub w innym miejscu wyznaczonym przez szefa, a kończy się z upływem dniówki roboczej.
Praca zmianowa to wykonywanie czynności zawodowych według ustalonego z góry rozkładu czasu przewidującego zmianę pory świadczenie pracy poszczególnych pracowników po upływie określonej liczby godzin, dni lub tygodni. Ma miejsce wtedy, gdy rozkład określony jest z góry na podstawie harmonogramu. Może ona odbywać się w każdym systemie czasu pracy i dopuszcza zatrudnianie pracowników w niedziele i święta.
Rozkład czasu pracy to określenie ram czasowych dla zakładu lub grup pracowników np. w tym samym systemie czasu pracy, obejmujące dni i godziny. Z kolei harmonogram pracy konkretyzuje rozkład dla danej osoby. Powinien określać dni i godziny pracy wolne zgodnie z zasadą przeciętnego pięciodniowego tygodnia pracy.
Przestój to nieprzewidziana przerwa w normalnym toku zadań, której przyczyny mogą pochodzić z zewnątrz (np. przerwa w dostawie energii elektrycznej), mogą być spowodowane przez pracodawcę (np. nie zapewnił materiałów) lub pracownika (np. uszkodził maszynę). Za przestój z zasady przysługuje wynagrodzenie, gdy pracownik jest gotów do świadczenia pracy, ale nie jest to możliwe z przyczyn przez niego niezawinionych.
Podstawa prawna
Art. 81 par. 1, art. 128 par. 2 pkt 1, art. 146, art. 15110 par. 1 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).
W sytuacji przedstawionej w pytaniu nie mamy do czynienia z przestojem (a więc niespodziewaną przerwą w wykonywaniu pracy spowodowaną przyczynami technicznymi lub organizacyjnymi), lecz ze zmianą harmonogramu czasu pracy wynikającą z konieczności przeprowadzenia okresowej inwentaryzacji. Dni i godziny wykonywania obowiązków pracowniczych w firmie określa rozkład czasu pracy. Jego konkretyzację stanowi harmonogram, który wskazuje dni i godziny pracy dla poszczególnych pracowników. Co do zasady, harmonogram powinien być ustalany na cały okres rozliczeniowy i nie może być dowolnie zmieniany. Jedynie w sytuacjach określonych w przepisach kodeksu pracy lub wewnątrzzakładowych źródłach prawa pracodawca może zmienić pracownikom harmonogram, wyznaczając jako dzień wolny np. poniedziałek lub piątek (w przypadku pracowników świadczących pracę od poniedziałku do piątku) i jednocześnie wskazując sobotę albo niedzielę jako dzień pracy. Możliwość wyznaczenia niedzieli jako dnia pracującego dotyczy tylko tych osób, u których dopuszczalna jest praca w niedziele i święta (a więc m.in. zatrudniających pracowników przy pracy zmianowej). Po zmianie harmonogramu obowiązki wykonywane w sobotę lub niedzielę będą pracą w zwykłym dniu, za którą pracownikowi przysługuje normalne wynagrodzenie. Z kolei za dzień wolny pracownik nie otrzyma pensji, ponieważ w tym dniu nie będzie świadczył pracy. Nie będzie mu też z tego tytułu przysługiwał dodatkowy dzień wolny.