Zatrudniający może pytać pracownika o miejsce pracy współmałżonka, jeżeli jest to niezbędne do zweryfikowania, czy oboje opiekunowie nie nadużywają prawa do dodatkowego wolnego na opiekę nad dzieckiem - mówi Izabela Szczygielska, doktor nauk humanistycznych, prawnik w WKB Wierciński, Kwieciński, Baehr.
Jak prawo zabezpiecza przedsiębiorcę, by dni wolne na opiekę wykorzystywał tylko jeden rodzic albo by oboje mieli tylko po jednym dniu?
Kodeks pracy stanowi, że jeżeli opiekunowie dziecka są zatrudnieni, to z określonych uprawnień związanych z rodzicielstwem może korzystać tylko jeden z nich (art. 1891 k.p.). Nie ma w kodeksie przepisów dotyczących tego, jak pracodawca może skontrolować, czy drugi rodzic korzysta z dodatkowych dni na opiekę. Zgodnie z przepisami rozporządzenia o aktach osobowych zamieszcza się w nich tylko oświadczenie pracownika będącego rodzicem lub opiekunem dziecka o zamiarze (lub o jego braku) korzystania z tego uprawnienia. W odniesieniu do urlopu wychowawczego przepisy wykonawcze przewidują, że wraz z wnioskiem o jego udzielenie dołącza się pisemne oświadczenie drugiego z rodziców lub opiekuna dziecka o braku zamiaru korzystania z urlopu wychowawczego przez okres wskazany we wniosku. Nie ma jednak takich przepisów w odniesieniu do innych uprawnień rodziców.
Czy to oznacza, że pracodawca jest bezradny?
Nie. Firmy mogą same wprowadzić odpowiednie regulacje w zakładzie pracy, które umożliwią im sprawdzenie, czy tylko jeden z rodziców korzysta z odpowiednich uprawnień pracowniczych związanych z opieką nad dzieckiem. Pracodawca może np. zwrócić się do podwładnego o złożenie oświadczenia przez oboje rodziców odnośnie zamiaru korzystania z konkretnych uprawnień związanych z rodzicielstwem.
Czy szef może pytać, gdzie pracuje małżonek pracownika, i prosić o kontrakt?
Przepisy prawa, w tym ustawa o ochronie danych osobowych, chronią przed nadmierną ingerencją w życie prywatne, także przed ingerencją pracodawców. Wydaje się jednak, że nie ma przeszkód, by ten zwrócił się do zatrudnionego o udzielenie informacji na temat miejsca pracy drugiego opiekuna dziecka. Ich pozyskanie jest uzasadnione, ponieważ zmierza do realizacji prawnie usprawiedliwionych celów i obowiązków pracodawcy.
Czy firmy mogą wymieniać się informacjami na temat tego, czy pracownicy właściwie i zgodnie z deklaracją korzystają z dni na opiekę?
Taka wymiana informacji między pracodawcami będzie uzasadniona w razie wątpliwości co do tego, czy pracownik nie nadużywa przysługujących mu uprawnień. Powinna ona skupić się wyłącznie na tych danych, których pozyskanie jest niezbędne do prawidłowego wykonania uprawnień i obowiązków wynikających ze stosunku pracy.
Czy skorzystanie przez oboje rodziców z prawa do takiego wolnego daje podstawę pracodawcy do wyciągnięcia konsekwencji dyscyplinarnych?
Jeśli pracownik skorzystał z dnia wolnego od pracy wbrew przepisom ustawy, to może zostać ukarany przez pracodawcę. Jego nieobecność będzie nieusprawiedliwiona, a wynagrodzenie za dzień nieobecności nienależne. Ukarany może być ten pracownik, który wprowadził pracodawcę w błąd co do przysługującego mu uprawnienia.