Łącznie około miliona pozytywnych decyzji administracyjnych w sprawie przyznania zasiłków rodzinnych wydają każdego roku wszystkie gminy w Polsce. Tyle rodzin korzysta z tej formy wsparcia i to pomimo niezmienionego – od listopada 2016 r. – kryterium dochodowego wynoszącego 674 zł na osobę w rodzinie (w rodzinach z dzieckiem niepełnosprawnym to 764 zł).
Wypłaty zasiłków są zadaniem zleconym gminom z zakresu administracji rządowej. Okres zasiłkowy rozpoczyna się 1 listopada danego roku i trwa do końca października roku następnego. Przez cały czas do obliczenia kryterium dochodowego rodziny przyjmowany jest ten sam rok podatkowy: obecnie trwa okres zasiłkowy obejmujący przedział od 1 listopada 2019 r. do 31 października 2020 r. JST weryfikują dochody rodzin, opierając się na dochodach z 2018 r. Sytuacja materialna zmieniła się od tamtego czasu? Bardzo prawdopodobne. Dlatego też w ustawie o świadczeniach rodzinnych funkcjonuje kategoria dochodów utraconych i uzyskanych, czyli zasada uwzględniania tej zmiany w dochodach rodzin i aktualizowanie jej w stosunku do ostatniego, przed rozpoczęciem okresu zasiłkowego, rozliczenia z urzędem skarbowym. Samorządowcy psioczą, przeliczają i pytają.

O co urzędnicy pytają na szkoleniach

Czy pod uwagę należy brać zasiłek chorobowy

problem Kobieta była zatrudniona w 2018 r. na podstawie umowy o pracę na czas określony, która to umowa została jej przedłużona do dnia porodu, czyli do 15 stycznia 2019 r. Po urodzeniu dziecka korzystała z zasiłku macierzyńskiego przysługującego po ustaniu zatrudnienia, a po jego zakończeniu podjęła zatrudnienie na podstawie umowy na czas określony, które zakończyło się w lutym 2020 r. Kilka dni przed rozwiązaniem stosunku pracy kobieta zachorowała i do dziś przebywa na zwolnieniu lekarskim, pobierając zasiłek chorobowy z ZUS. Jakie dochody matki przyjąć do obliczenia kryterium dochodowego do zasiłku rodzinnego?
odpowiedź Obliczając dochody kobiety, nie należy uwzględniać jej wynagrodzenia osiągniętego w 2018 r. w wyniku świadczenia pracy na podstawie umowy o pracę. W dniu składania w gminie wniosku o zasiłek rodzinny praca ta nie jest świadczona. Kolejne dochody kobiety: zasiłek macierzyński po ustaniu zatrudnienia i wynagrodzenie z późniejszej umowy o pracę są wprawdzie zawarte w kategorii dochodów uzyskanych ustawy o świadczeniach rodzinnych, lecz też nie podlegają wliczeniu do dochodów – ze względu na to, że nie są uzyskiwane w momencie składania wniosku o zasiłek rodzinny. Takim dochodem jest jedynie zasiłek chorobowy należny po ustaniu tytułu ubezpieczeniowego. Obliczając dochód, należy przyjąć wysokość zasiłku w kwocie netto, tzn. pomniejszoną o zaliczkę na podatek dochodowy potrącaną przez ZUS. ©℗

Jak ustala się dochód byłych studentów i doktorantów, którzy nie podjęli jeszcze pracy

problem W 2018 r. rodzice ubiegający się o zasiłek rodzinny na dziecko uczyli się: matka była studentką i pobierała stypendium socjalne, a ojciec był doktorantem i pobierał stypendium doktoranckie. Oboje otrzymywali stypendium od października 2018 r. Obecnie zakończyli naukę, lecz jeszcze nie podjęli pracy. Czy ich stypendia należy odjąć od dochodu w 2018 r. jako dochód utracony?
odpowiedź Oba rodzaje dochodów: stypendium socjalne oraz stypendium doktoranckie stanowią dochód uwzględniany przy obliczaniu kryterium dochodowego, lecz jedynie stypendium doktoranckie znajduje się wśród dochodów utraconych wymienionych w ustawie o świadczeniach rodzinnych. Oznacza to, że nie wlicza się do dochodu tej rodziny stypendium otrzymywanego w 2018 r. przez ojca dziecka. Stypendium matki dziecka – mimo że obecnie go nie pobiera – należy uwzględnić. Ustalając miesięczną wysokość dochodu matki dziecka, należy przyjąć sumę kwot stypendium otrzymanego w październiku, listopadzie i grudniu 2018 r. i podzielić ją przez 12. Stypendium socjalne wypłacane przez uczelnie jest świadczeniem zwolnionym z PIT oraz składek na ubezpieczenie społeczne, miesięczna wypłata jest więc tożsama z wysokością stypendium określonego w decyzji administracyjnej wydanej przez właściwy organ uczelni. Istotny jest termin wypłaty. Jeśli matka dziecka otrzymała stypendium za grudzień 2018 r. dopiero w styczniu 2019 r., to przy obliczaniu dochodu do zasiłku rodzinnego nie uwzględnia się kwoty niewypłaconej w 2018 r. ©℗

Jak potraktować wpływy z zawieszonej działalności

problem Z dokumentacji złożonej wraz z wnioskiem o zasiłek rodzinny wynika, że ojciec dziecka w 2018 r. prowadził działalność gospodarczą. Obecnie jej nie prowadzi, lecz ją tylko zawiesił, a więc nadal pozostaje w ewidencji działalności gospodarczej. Czy w tej sytuacji dochody, które uzyskał w 2018 r. w ramach prowadzonej działalności, należy uwzględnić przy obliczaniu kryterium dochodowego do zasiłku rodzinnego?
odpowiedź Zawieszenie działalności gospodarczej w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem jest przesłanką do nieuwzględniania dochodów z działalności gospodarczej. Osoba ta musi spełnić dodatkowe kryteria: prowadzić pozarolniczą działalność gospodarczą przez co najmniej sześć miesięcy, a zawieszenie działalności gospodarczej nie może przekroczyć trzech lat i obejmować maksymalnie okres do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6. rok życia. W przypadku dziecka, które z powodu stanu zdrowia potwierdzonego orzeczeniem o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności wymaga osobistej opieki osoby prowadzącej działalność gospodarczą, na okres do sześciu lat, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 18. roku życia. Analogiczna zasada dotyczy także prowadzących działalność gospodarczą rolników lub ich domowników.
W pozostałych przypadkach zawieszenia działalności, mimo jej nieprowadzenia w dniu składania wniosku o zasiłek rodzinny, dochody z działalności należy uwzględnić. Dokumentem potwierdzającym przyczynę zawieszenia działalności może być wypis z ewidencji działalności gospodarczej albo oświadczenie osoby ubiegającej się o zasiłek rodzinny. ©℗

Kiedy obniżka pensji będzie dochodem utraconym

problem W maju 2020 r. wpłynął do gminy wniosek o zasiłek rodzinny na dziecko. Ojciec dziecka jest zatrudniony, lecz od kwietnia 2020 r. pracodawca ograniczył mu wymiar czasu pracy do 4/5 etatu, co wiąże się z odpowiednio niższym wynagrodzeniem. W 2018 r. ojciec dziecka pracował w tej samej firmie w pełnym wymiarze czasu pracy. Czy należy uznać dochód z utraconej 1/5 etatu za dochód utracony i odjąć go od dochodu z pracy w 2018 r.?
odpowiedź W myśl ustawy o świadczeniach rodzinnych zmiana wysokości wynagrodzenia wynikająca ze zmiany wymiaru czasu pracy nie jest dochodem utraconym. 18 marca 2020 r. w ramach przepisów związanych z tarczą antykryzysową wprowadzono od tej zasady wyjątek: obniżenie wynagrodzenia z tytułu zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej z powodu przeciwdziałania COVID-19. Konieczne jest więc udokumentowanie przyczyny redukcji etatu: takim dokumentem może być zarówno uzyskane zaświadczenie wystawione przez pracodawcę albo oświadczenie wnioskodawcy. Wątpliwości budzi sposób obliczania uaktualnionego dochodu: w grę wchodzi odległy rok bazowy – 2018, a wszelkie podwyżki uzyskane po tym okresie nie stanowiły, w myśl ustawy, dochodów uzyskanych. I tak pracownik, którego dochód z pracy wyniósł w 2018 r. np. 2500 zł, mógł w 2019 r. – po podwyżce – otrzymywać 3000 zł, a po obniżeniu wymiaru czasu pracy o 1/5 – 2400 zł. Uwzględnienie 600 zł miesięcznej obniżki wynagrodzenia i odjęcie tej kwoty od dochodu w 2018 r. (2500 zł – 600 zł = 1900 zł miesięcznie) oznaczałoby ustalenie fikcyjnej kwoty. Najbardziej właściwym sposobem wydaje się zastosowanie przepisów ogólnych związanych z obliczaniem dochodu utraconego i uzyskanego, czyli nieuwzględnienie w dochodzie wynagrodzenia z 2018 r. w całości i zastąpienie go dochodem otrzymywanym po obniżeniu wymiaru czasu pracy w związku z przeciwdziałaniem COVID-19.
Tarcza antykryzysowa wskazuje też na czasowe ograniczenie stosowania tego wyjątku. Chodzi o okresy zasiłkowe od 1 listopada 2019 r. aż do 31 października 2021 r. Jednak decyzja o przyznaniu zasiłku rodzinnego wydana w oparciu o utracony dochód nie może być decyzją wsteczną: zgodnie z ustawą o świadczeniach rodzinnych zasiłek rodzinny na dziecko może być przyznany nie wcześniej niż od miesiąca, w którym wpłynął kompletny wniosek do końca okresu zasiłkowego, a więc – w omawianym przykładzie – do 31 października 2020 r. ©℗

Co z alimentami otrzymanymi w połowie roku

problem O zasiłek rodzinny ubiega się samotna matka. W roku bazowym, z którego przyjmujemy dochody, pozostawała jeszcze w związku małżeńskim. W 2018 r. opodatkowywała się wspólnie z mężem, co potwierdza zaświadczenie z urzędu skarbowego. Rozwód nastąpił w 2019 r. Od lipca 2019 r. otrzymuje od ojca dziecka zasądzone alimenty w wysokości 500 zł miesięcznie. Alimenty oraz kwota otrzymywana z programu 500+ stanowią jedyne dochody tej rodziny. Czy może dochody z 2018 r. podzielić na pół i dodać do nich kwotę alimentów?
odpowiedź Nie. Wnioskodawczyni powinna przedstawić nowe zaświadczenie za 2018 r. potwierdzające wyłącznie dochody osiągane przez nią samą. Podzielenie łącznych dochodów współmałżonków na pół nie odzwierciedla tych dochodów: z obecnie posiadanych dokumentów nie można wywnioskować, że na sumę tych dochodów złożyły się dwie osoby w równych częściach. Ustawa o świadczeniach rodzinnych dopuszcza również oświadczenie w tej sprawie, złożone pod rygorem odpowiedzialności karnej. Artykuł 23 ust. 5c ustawy stanowi, że składający oświadczenie jest zobowiązany do zawarcia w nim klauzuli o następującej treści: „Jestem świadomy odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia”. Alimenty na dziecko nie są w świetle ustawy dochodami uzyskanymi. W przypadku gdy wniosek został złożony na obecnie trwający okres zasiłkowy, którego termin upływa 31 października 2020 r., nie będą wliczone do dochodu ubiegającej się o zasiłek.
Jeśli matka dziecka będzie się ubiegała o zasiłek także w nadchodzącym okresie zasiłkowym (od 1 listopada 2020 r. do 31 października 2021 r.), w którym podstawą do obliczenia wysokości rodziny będą dochody uzyskane w roku 2019, to alimenty otrzymywane od ojca dziecka będą stanowiły jej dochód. Nawet wówczas nie należy ich przyjmować w faktycznej kwocie miesięcznej (500 zł), lecz uśrednić je w skali roku kalendarzowego według wzoru: 500 zł (kwota miesięczna) x 6 (liczba miesięcy 2019 r., w których alimenty były otrzymywane, VII-XII) = 3000 zł/12 (liczba miesięcy w roku) = 250 zł. Tak obliczona kwota będzie stanowiła dochód rodziny ubiegającej się o zasiłek, który należy podzielić na 2 (liczba osób w rodzinie). Nieumieszczenie alimentów na zamkniętej, ustawowej liście dochodów utraconych powoduje też, że będą one uwzględniane w okresie zasiłkowym 2020/2021 nawet w sytuacji, gdy samotna matka utraciłaby do nich prawo i obecnie ich nie otrzymywała. Wyjątkiem od tej reguły byłaby jedynie śmierć zobowiązanego, wówczas utracone alimenty należałoby wyłączyć z dochodu rodziny. ©℗
O czym warto pamiętać
!Do kryterium dochodowego nie wlicza się dochodów uzyskanych po 2018 r., jeżeli w dniu złożenia wniosku o zasiłek rodzinny wnioskodawca utracił do nich prawo.
!Tylko redukcja etatu z powodu COVID-19 jest utratą dochodu.
!Stypendium doktoranckie jest dochodem utraconym – socjalne już nie.
!W szczególnych przypadkach zawieszenie działalności gospodarczej obniża dochód do zasiłku rodzinnego
!Alimenty uzyskane po roku, z którego przyjmowany jest dochód do zasiłku rodzinnego, nie są dochodem uzyskanym
Podstawa prawna
• art. 3, 5, 23 i 24 ustawy o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz.U z 2020 r. poz. 111; Dz.U. z 2018 r. poz. 730)
• art. 73 ustawy z 16 kwietnia 2020 r. o szczególnych instrumentach wsparcia w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 (Dz.U. poz. 695; Dz.U. z 2020 r. poz. 1086)
• art. 36aa ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 266; ost.zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 695)
• art. 16b ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 174; ost.zm. M.P. z 2020 r. poz. 390)