ZUS zdaje się dopuszczać, że zatrudniony może wystąpić o to świadczenie, o ile pracodawca nie wypłacił za ten okres wynagrodzenia. Nie wszyscy eksperci się z tym zgadzają
DGP
Specustawa przyznała rodzicom dzieci do lat ośmiu prawo do dodatkowego zasiłku opiekuńczego za czas, w którym szkoły, przedszkola i żłobki są zamknięte z powodu epidemii. Problem pojawia się jednak w przypadku zatrudnionych w sklepach znajdujących się w centrach handlowych. Przypomnijmy: wnioski o dodatkowy zasiłek opiekuńczy mogli składać już od 12 marca, a zamknięcie sklepów nastąpiło 14 marca. W tej pierwszej dacie niektórzy wystąpili o zasiłek na 14 dni. Dwa dni później, gdy zamknięto sklepy, u pracodawców wystąpił przestój. Pojawiła się wątpliwość, czy w takim przypadku zasiłek może nadal przysługiwać. Czy też od 14 marca powinno już przysługiwać wynagrodzenie za przestój, wypłacane przez pracodawcę? Inna sprawa, że niektóre firmy zachęcały pracowników do występowania o zasiłki, aby w ten sposób zaoszczędzić (zamiast wynagrodzenia za przestój przysługiwałby zasiłek z ZUS).
Eksperci wskazują, że nie można otrzymać za ten sam okres i wynagrodzenia postojowego, i zasiłku. Problemem pozostaje jednak, czy w ogóle zasiłek może być pobierany, gdy firma ogłosiła przestój? Istota tego problemu tkwi w interpretacji, czym jest „pozostawanie w gotowości do pracy”. Niektórzy prawnicy twierdzą, że w jego trakcie możliwa jest opieka nad dzieckiem, a więc zasiłku nie można otrzymać, inni zaś – że pracownik albo pozostaje w gotowości, albo opiekuje się dzieckiem i również w trakcie przestoju w firmie może on wystąpić o zasiłek.
Jak zauważa radca prawny Łukasz Chruściel z kancelarii PCS Paruch Chruściel Schiffter, cel dodatkowego zasiłku opiekuńczego jest dwojaki: po pierwsze stanowi usprawiedliwienie nieobecności pracownika, by ten mógł sprawować osobistą opiekę; po drugie stanowi rekompensatę pieniężną z tytułu niemożności zarobkowania. Natomiast w przypadku zamknięcia sklepu w zasadzie mamy do czynienia z przestojem – pracownik jest gotowy do pracy, lecz nie może jej wykonywać. Zgodnie zaś z art. 81 ust. 1 kodeksu pracy za taki czas przysługuje wynagrodzenie wynikające z jego osobistego zaszeregowania, określonego stawką godzinową lub miesięczną (a jeżeli taki składnik nie został wyodrębniony – 60 proc. wynagrodzenia), nie mniej jednak niż wynagrodzenie minimalne. Pracodawcy, którzy samodzielnie wypłacają zasiłki, mogą mieć wątpliwości, co w takim przypadku wypłacać – zasiłek opiekuńczy czy wynagrodzenie za przestój. Zdaniem mec. Chruściela zależy to od rodzaju przestoju. Pracodawca może powierzyć pracownikowi inną pracę, a jeśli tego nie zrobi, ten może pozostać w domu i sprawować osobistą opiekę. Za taki okres otrzyma wynagrodzenie przestojowe, a nie zasiłek opiekuńczy. – Wydaje się, że w takim przypadku zasiłek powinien zostać przerwany, a pracownik otrzymać przestojowe – mówi. Mówiąc inaczej: jeśli więc pracownik wnioskował o zasiłek już 12 marca, to powinien otrzymać go za dwa dni (12–13 marca), lecz już od 14 marca – wynagrodzenie przestojowe.
Jednak zdaniem adwokata Krzysztofa Gąsiora z kancelarii Zawirska Ruszczyk Gąsior żaden przepis nie wyłącza możliwości wnioskowania o zasiłek opiekuńczy przez pracownika pozostającego w gotowości do pracy (w czasie przestoju). To zaś w naszym przykładzie oznaczałoby, że zasiłek przysługiwałby przez 14 dni.
ZUS nie odpowiedział wprost na nasze pytanie. „W okresie przestoju pracownik pozostaje w gotowości do podjęcia pracy. Pracownika, który wystąpił o dodatkowy zasiłek opiekuńczy, nie można uznać za pozostającego w gotowości do pracy. Ma więc prawo do zasiłku, o ile pracodawca za okres sprawowania opieki nie wypłaci mu wynagrodzenia postojowego” – wyjaśnia. Wydaje się jednak, że z wyjaśnień tych można wnioskować, że ZUS dopuszcza złożenie wniosku o zasiłek opiekuńczy podczas przestoju firmy. W pewnym sensie zrównał więc pracę z samą gotowością do jej podjęcia i nie wykluczył przyznania zasiłku zatrudnionemu, który nie pracuje, lecz jest gotowy do podjęcia pracy. Tak więc pobieranie zasiłku zwalniałoby nie tylko z faktycznego wykonywania pracy, ale też z gotowości do świadczenia pracy.

opinie ekspertów

Łukasz Chruściel radca prawny, partner w kancelarii PCS Paruch Chruściel Schiffter, kierujący biurem w Katowicach
DGP
Jeżeli w ramach przestoju pracownikowi nie zostanie powierzona inna praca, wówczas może on pozostać w domu i sprawować osobistą opiekę. Wówczas nie ma podstaw do zasiłku. Przestój nie jest jednak typowym czasem wolnym – pracownik w okresie jego trwania pozostaje w gotowości do świadczenia pracy. W przypadku odwołania przestoju będzie musiał stawić się w miejscu wykonywania pracy i w konsekwencji – zaniechać sprawowania opieki nad dzieckiem. Pracownik może również zostać wezwany do zakładu pracy przez pracodawcę celem wykonywania innej pracy. Równocześnie odwołanie przestoju w jego zakładzie pracy nie oznacza, że działalność wznowią również szkoły i przedszkola lub że dzieckiem zajmie się niania. W konsekwencji, jeżeli pracodawca odwoła przestój lub powierzy inną pracę, pracownik będzie mógł skorzystać z dodatkowego zasiłku.
Dodatkowy zasiłek opiekuńczy przyznawany jest na okres wskazany we wniosku, nie dłuższy niż 14 dni. Przepisy nie określają, co się dzieje, jeżeli w tym czasie powstanie inna podstawa dla pracownika do nieświadczenia pracy, np. przestój, która umożliwi sprawowanie osobistej opieki. Pracownik nie mógł przewidywać, że w okresie korzystania przez niego z zasiłku opiekuńczego wystąpi przestój – jest to okoliczność od niego niezależna. Wydaje się jednak, że w takim przypadku zasiłek powinien zostać przerwany, a pracownik powinien otrzymać przestojowe.
Zatem pracownik powinien otrzymać zasiłek za okres 12–13 marca 2020 r., a za pozostałe dni wynagrodzenie przestojowe, chyba że w okresie przestoju zostanie mu powierzona inna praca – wówczas zasiłek będzie należny. W zależności od struktury wynagrodzenia u danego pracodawcy może się okazać, że dla niektórych osób zatrudnionych korzystniejszy finansowo będzie zasiłek lub przestojowe.
Oczywiście pracownik nie może korzystać równocześnie z zasiłku opiekuńczego i wynagrodzenia przestojowego. Jednoczesne otrzymywanie zasiłku i wynagrodzenia postojowego stałoby w sprzeczności z istotą zasiłku. Jego celem jest zapewnienie wsparcia finansowego osobom, które z określonych przyczyn nie mogą świadczyć pracy. Zasiłek ma więc charakter ekwiwalentu wynagrodzenia (świadczenia zastępczego) i nie może być wypłacany wraz z nim. ©℗
Krzysztof Gąsior adwokat, partner w kancelarii Zawirska Ruszczyk Gąsior – radcowie prawni i adwokaci
Pracownik pobierający zasiłek opiekuńczy nie może wykonywać pracy oraz nie pozostaje w gotowości do jej wykonywania, bo musi opiekować się dzieckiem. Z kolei zamknięcie sklepu w galerii handlowej oznacza, że pracownik pozostaje gotowy do pracy, ale nie może jej wykonywać z przyczyn dotyczących pracodawcy. Co do zasady należy mu się za ten czas wynagrodzenie. Warunkiem jego otrzymywania jest właśnie pozostawanie w gotowości do pracy. Pracodawca może mu też powierzyć wykonywanie innych obowiązków odpowiadających jego kwalifikacjom (np. sprzedawca może zostać skierowany do przeprowadzenia inwentaryzacji). To wszystko oznacza, że albo można opiekować się dzieckiem i korzystać z zasiłku, albo pozostawać w gotowości do pracy i otrzymywać z tego tytułu wynagrodzenie.
Można jednak spotykać się z opiniami ZUS, że pracownik otrzymujący wynagrodzenie postojowe (z powodu czasowego zaprzestania działalności przez firmę) nie może już skorzystać z dodatkowego zasiłku opiekuńczego. Ustawa w żadnym przepisie nie wyłącza jednak możliwości wnioskowania o zasiłek opiekuńczy pracownika pozostającego w gotowości do pracy. Może on zatem z niego skorzystać nawet wtedy, gdy jego miejsce pracy jest aktualnie faktycznie nieczynne.
Jeżeli szkoła została zamknięta 12 marca, to pracownik mógł się ubiegać o zasiłek już od tego dnia. Jeżeli placówka pozostawała nadal zamknięta przez kolejne 14 dni, to świadczenie to przysługuje za cały ten okres. Nie powinno tu mieć znaczenia, że zakład pracy, gdzie pracownik normalnie wykonuje pracę, mógł przestać faktycznie funkcjonować. Sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem wyklucza pozostawanie w gotowości do świadczenia pracy.
Zgodnie z wytycznymi ZUS pracownik może zawnioskować o przyznanie zasiłku w dowolnym momencie jego trwania (również wstecz), jednak im później złoży wniosek, tym później nastąpi wypłata świadczenia. Oznacza to, że oświadczenie złożone 14 marca lub później może dotyczyć również okresu sprzed tej daty (oczywiście, o ile placówka oświatowa była już wtedy zamknięta).