W przypadku dużego nakładu pracy prawnika prowadzącego obronę z urzędu sąd może podwyższyć opłatę za jego czynności o połowę. A czy może ją obniżyć, gdy sprawa była nieskomplikowana?
Na jednej z adwokackich grup na Facebooku pojawiła się niedawno informacja, że sądy żądają od pełnomocników wykazu czynności dokonanych w sprawie prowadzonej z urzędu, w której wnoszą o podwyższenie wynagrodzenia. Zwiększenie należnej obrońcom kwoty jest możliwe na podstawie rozporządzenia ministra sprawiedliwości z 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz.U. z 2016 r. poz. 1714 ze zm.).
– Nie ma podstawy żądania od pełnomocnika wykazu czynności. Sąd powinien podejmować decyzję o zwiększeniu wynagrodzenia na podstawie akt sprawy. Być może chodzi o zwykłe wygodnictwo i chęć odsunięcia w czasie konieczności wydania postanowienia – przekonuje adwokat Radosław Baszuk.

Zwiększenie opłaty

Innego zdania jest Marek Celej, sędzia Sądu Okręgowego w Warszawie.
– Jeśli adwokat lub radca prawny wnosi o podwyższenie wynagrodzenia, powinien wykazać, jaki faktycznie był jego wkład pracy w sprawę albo np. że dojeżdża na rozprawy z daleka – tłumaczy.
Określając wartość wynagrodzenia pełnomocnika, sąd powinien uwzględnić w szczególności czas poświęcony na przygotowanie się do prowadzenia sprawy, liczbę stawiennictw w sądzie oraz podjętych czynności (także tych w celu polubownego rozwiązania sporu, przed wniesieniem pozwu). Dodaje, że czasem sąd może określić zaangażowanie obrońcy na podstawie dokumentów zgromadzonych w aktach. Jeśli był on aktywny, składał dużo wniosków, sędzia może przyznać mu wyższą stawkę. Czasem jednak, aby to ocenić, sędzia musi poprosić obrońcę o wykaz jego działań.
– Nie spotkałem się z tym, by sąd prosił o wykaz dokonanych przez obrońcę czynności. Jeśli takie sytuacje się zdarzają, są to pojedyncze wypadki – zapewnia sędzia Celej.

Nie można obniżyć

Sędzia Rafał Krawczyk, sędzia Sądu Okręgowego w Toruniu, zwraca uwagę na inny problem. Przypomina, że od lat pojawia się wątpliwość, czy wynagrodzenie pełnomocnika za pomoc prawną udzieloną z urzędu można obniżyć poniżej stawek określonych w rozporządzeniu, gdy z przyczyn obiektywnych (np. cofnięcia pozwu na wczesnym etapie sprawy) nakład pracy pełnomocnika był mały, a wynagrodzenie ze względu na wartość przedmiotu sprawy wysokie.
– Aby przeciąć wątpliwości, SO w Toruniu wystąpił z takim pytaniem prawnym do Sądu Najwyższego. Chodziło o sprawę, w której sąd rejonowy zasądził tylko połowę najniższej stawki – tłumaczy sędzia.
W odpowiedzi na to pytanie Sąd Najwyższy 13 stycznia 2017 r. podjął uchwałę (III CZP 87/16), w której uznał, że obniżenie wynagrodzenia dla adwokata z urzędu poniżej stawek określonych w rozporządzeniu MS jest niedopuszczalne.
Rafał Krawczyk zwraca uwagę, że uchwała SN nie pozbawia jednak sądu prawa do niezasądzenia wynagrodzenia w ogóle. Dotyczy to sytuacji, gdy pomoc prawna była świadczona w stopniu tak dalece nieprofesjonalnym, jakby w ogóle jej nie udzielono. Takie podejście ma szerokie oparcie w orzecznictwie SN (m.in. w uzasadnieniu uchwały przytoczonej wcześniej).

Poniżej minimum godzinowego

Innym częstym problemem dotyczącym opłat za czynności adwokackie i radcowskie w sprawach z urzędu jest to, że często nie ma szans na zachowanie minimalnej stawki godzinowej w wysokości 14,70 zł. W wielu sprawach kontakty z klientem, zapoznanie się z aktami, udział w posiedzeniach sądu i dojazd na nie, przygotowanie pism procesowych zajmują pełnomocnikowi znacznie więcej czasu, niż wynikałoby ze stawki określonej w rozporządzeniu MS. Dotyczy to szczególnie najniższych wynagrodzeń (60 zł plus VAT).
Adwokat Dominik Rzepecki zwraca uwagę, że problemem jest w tym przypadku określenie momentu podejmowania czynności. Nigdzie nie zostało sprecyzowane, czy chwilą, od której pełnomocnik świadczy pomoc, jest przejrzenie akt, czy dopiero zaprezentowanie stanowiska na rozprawie bądź w piśmie procesowym.
– Sam wielokrotnie byłem w sytuacji, kiedy pomimo wniosku sąd odmawiał mi wynagrodzenia. Działo się tak w sytuacji, gdy po przejrzeniu akt, skopiowaniu ich i nawiązaniu kontaktu z klientem, ten życzył sobie kogoś innego, więc byłem zwalniany z obowiązku świadczenia pomocy. Znam też przypadki, kiedy w końcowym rozliczeniu kosztów sąd dzielił je między dwoma pełnomocnikami – opisuje problem mec. Rzepecki.
Przekonuje, że jeżeli adwokat lub radca prawny podjęli czynności reprezentacji, np. zapoznali się z aktami, zajęli stanowisko, stawili się na rozprawie, sąd powinien zasądzić im wynagrodzenie. Uważa też, że nie ma prawa jego miarkowania w sytuacji, gdy pełnomocnik np. nie był na ogłoszeniu wyroku.
– Niestety, w większości przypadków sędziowie (zwłaszcza cywilni) nadmiernie stoją na straży Skarbu Państwa i odmawiają ustalenia wynagrodzenia albo też mając do wyboru dwie opłaty, zawsze ustalają tę niższą – podsumowuje adwokat.