Zatrudniłem bezterminowo w swojej firmie córkę, która trzy miesiące później zaszła w ciążę. Poszła na zwolnienie lekarskie i przebywała na nim aż do dnia porodu. Następnie wystąpiła do ZUS o wypłatę zasiłku macierzyńskiego. Ten odmówił wypłaty, twierdząc, że jej angaż został zawarty dla pozoru. Według ZUS niemożliwe jest, żeby córka zarabiała aż 8 tys. zł brutto w sytuacji, w której moja działalność gospodarcza od roku jest nierentowna. Poza tym córka nie ma stosownego wykształcenia ani żadnego doświadczenia zawodowego w branży transportowej, w której działam, bo zaledwie kilka miesięcy temu skończyła studia i wcześniej nigdzie nie pracowała. Czy stanowisko ZUS jest zasadne?
Zgodnie z art. 22 kodeksu pracy przez nawiązanie stosunku pracy podwładny zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz zatrudniającego i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie przez niego wyznaczonym, a pracodawca do zatrudniania etatowca za wynagrodzeniem. O tym zaś, czy strony istotnie nawiązały stosunek pracy, nie decyduje samo podpisanie umowy nazwanej umową o pracę, lecz faktyczne i rzeczywiste realizowanie na jej podstawie elementów charakterystycznych dla angażu. Zaś cechą wyróżniającą stosunek pracy jest świadczenie obowiązków pod kierownictwem zatrudniającego. Brak podporządkowania jest z kolei wystarczający do uznania, że zadania służbowe nie są realizowane w ramach stosunku pracy. Podporządkowanie pracownika może polegać na określeniu przez zwierzchnika czasu pracy i wyznaczeniu zadań, natomiast co do sposobu ich realizacji podwładny ma pewien zakres swobody, zwłaszcza gdy wykonuje zawód twórczy. Przytoczony pogląd wyraził Sąd Najwyższy (dalej: SN) w wyroku z 7 września 1999 r., sygn. akt I PKN 277/99.
Artykuł 83 kodeksu cywilnego stanowi z kolei, że nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Zaś w sytuacji, w której takie oświadczenie zostało złożone dla ukrycia innej czynności prawnej, jego ważność ocenia się według właściwości owej czynności. SN w wyroku z 10 czerwca 2013 r., sygn. akt II PK 299/12, uznał, że świadczenie woli jest złożone dla pozoru, jeżeli jest symulowane. Symulacja ta musi się składać z dwóch elementów. Po pierwsze, strony, które dokonują symulowanej czynności prawnej, próbują wywołać wobec osób trzecich przeświadczenie (niezgodne z rzeczywistością), że ich zamiarem jest wywołanie skutków prawnych objętych treścią ich oświadczeń woli. Po drugie, między stronami musi istnieć tajne, niedostępne osobom trzecim porozumienie, że te oświadczenia woli nie mają wywołać zwykłych skutków prawnych (akt konfidencji); jest to porozumienie co do tego, że zamiar wyrażony w treści symulowanych oświadczeń woli nie istnieje lub że zamiar ten jest inny niż ujawniony w symulowanych oświadczeniach. Niezgodność rzeczywistego zamiaru stron z treścią czynności prawnej musi odnosić się do jej skuteczności prawnej – woli powołania do życia określonego stosunku prawnego. Nie powoduje pozorności wskazanie przez strony fałszywych pobudek, daty lub miejsca zawarcia umowy, powołanie się na nieprawdziwe fakty, wadliwe nazwanie umowy lub poszczególnych praw i obowiązków. Z kolei w razie faktycznego świadczenia pracy przez pracownika i wypłacania mu wynagrodzenia oraz wykonywania przez pracodawcę innych, typowych obowiązków nie można uznać, że strony od początku nie zamierzały wywołać jakichkolwiek skutków prawnych umowy o pracę, a jedynie chciały stworzyć u osób trzecich przekonanie, że takie skutki powstają (tak SN w wyroku z 6 grudnia 2016 r., sygn. akt II UK 439/15).
Przedsiębiorca powinien, powołując się na wyrok SN z 6 grudnia 2016 r., eksponować i udowodnić (np. zeznaniami innych pracowników), że córka rzeczywiście podjęła i wykonywała w jego firmie pracę, która nie wymagała ani posiadania przez nią wykształcenia z zakresu transportu, ani doświadczenia w tej branży. Natomiast nie ma znaczenia, że działalność gospodarcza jest nierentowna. Podporządkowania pracowniczego nie wykluczają zaś więzi rodzinne.
Podstawa prawna
Art. 83 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (tj. Dz.U. z 2018 r. poz. 1025 ze zm.).
Art. 22 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 917 ze zm.).