Moja matka w tym roku przechodzi na emeryturę ustalaną na zasadach kapitałowych. Podobno będzie miała uwzględniony okres wychowawczego, tak jakby za ten czas miała płacone składki. Czy data urodzenia decyduje o sposobie zaliczenia urlopu wychowawczego do świadczenia – pyta czytelniczka.
Reforma systemu emerytalnego spowodowała nie tylko inny sposób obliczania wysokości świadczeń, ale także zróżnicowała sytuację kobiet, które korzystały z różnych form urlopu wychowawczego.
Od 1 stycznia 1999 r. budżet państwa opłaca składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe za osoby przebywające na urlopach wychowawczych lub pobierające zasiłek macierzyński.
Poczynając od 1 września 2013 r., danina jest opłacana jest za osobę fizyczną sprawującą opiekę nad dzieckiem przez okres do 3 lat, ale nie dłużej niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6. rok życia. Tylko w przypadku dziecka, które ze względu na stan zdrowia (posiada potwierdzone orzeczenie o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności) wymaga osobistej opieki, okres ten jest przedłużony do 6 lat. Przy czym ustawodawca wprowadził warunek, że nie może on trwać dłużej niż do ukończenia przez dziecko 18. roku życia. Osoba sprawująca opiekę musi się jednak legitymować co najmniej sześciomiesięcznym okresem ubezpieczenia bezpośrednio przed pierwszym dniem sprawowania opieki.
Jednocześnie od 1 maja 2015 r. zmieniono dotychczasowy sposób uwzględniania w kapitale początkowym okresów nieskładkowych, do których należą okresy niewykonywania pracy z powodu opieki nad dzieckiem w wieku do 4 lat (w granicach do 3 lat na każde dziecko oraz łącznie – bez względu na liczbę dzieci – do 6 lat) oraz z powodu opieki nad dzieckiem, na które przysługuje zasiłek pielęgnacyjny (dodatkowo w granicach do 3 lat na każde dziecko).
Zgodnie z nową regułą okresy te, mimo że są okresami nieskładkowymi, są przeliczane jako składkowe.
Kapitał początkowy jest obliczany dla ubezpieczonych, którzy przed 1 stycznia 1999 r. opłacali składki na ubezpieczenie społeczne lub za których składki opłacali płatnicy składek. Zastępuje on – przy ustalaniu wysokości emerytury obliczanej według nowej formuły dla osób urodzonych po 31 grudnia 1948 r. – sumę składek opłaconych przed 1 stycznia 1999 r. Dla tych osób reforma systemu emerytalnego, która weszła w życie z 1 stycznia 1999 r., w miejsce poprzednio obowiązującej formuły zdefiniowanego świadczenia, wprowadziła nową formułę ustalania wysokości emerytur. Została ona oparta na zasadzie zdefiniowanej składki, co oznacza ścisłe i bezpośrednie powiązanie wysokości emerytury ze składkami emerytalnymi opłaconymi w całym okresie aktywności zawodowej.
Inaczej jest w przypadku osób urodzonych przed 1949 r., które mają zupełnie inne zasady ustalania wysokości emerytury. Na wysokość emerytury w tym systemie ma wpływ podstawa wymiaru składek w okresie kolejnych 10 lat wybranych z ostatnich 20 lat poprzedzających rok, w którym złożono wniosek o emeryturę, albo w okresie 20 lat wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu. Przy ustalaniu wysokości świadczenia przyjmuje się, że każdy rok składkowy jest liczony jako 1,3 proc. podstawy wymiaru emerytury.
Natomiast każdy rok nieskładkowy jest przeliczany jako 0,7 proc. podstawy wymiaru. I tak jest obliczany urlop wychowawczy. Przy ustalaniu takiej emerytury jest uwzględniana część socjalna emerytury stanowiąca 24 proc. kwoty przeciętnego wynagrodzenia pomniejszonego o potrącone składki na ubezpieczenia społeczne, niezależnie od długości stażu ubezpieczeniowego i podstawy wymiaru składek. Wysokość emerytury jest tylko pośrednio powiązana z wysokością odprowadzanych składek, na dodatek tylko w najkorzystniejszym, a nie w całym okresie ubezpieczenia. Istotną część świadczenia stanowią parametry niezwiązane z odprowadzonymi przez ubezpieczonego składkami (część socjalna emerytury oraz okresy nieskładkowe). Ponadto w podstawie wymiaru emerytury są uwzględniane kwoty, od których nie były opłacane składki. Tak więc data urodzenia warunkuje sposób obliczania okresu wychowawczego.
Podstawa prawna
Art. 7 pkt 5 oraz art. 174 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 887). Art. 4 pkt 17, art. 6 pkt 19, art. 6a i 6b ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 963).
OPINIA EKSPERTA
Radosław Milczarski z centrali ZUS / Dziennik Gazeta Prawna
Przy ustalaniu wysokości emerytury według tzw. starych zasad uwzględnia się przypadające przed dniem nabycia prawa do emerytury lub renty okresy urlopu wychowawczego, urlopu bezpłatnego udzielonego na podstawie przepisów w sprawie bezpłatnych urlopów dla matek pracujących opiekujących się małymi dziećmi, innych udzielonych w tym celu urlopów bezpłatnych oraz okresy niewykonywania pracy z powodu opieki nad dzieckiem. Przy czym okresy nieskładkowe uwzględniane są w wymiarze 1/3 udowodnionych okresów składkowych i liczone są po 0,7 proc. podstawy wymiaru za każdy rok. Ustawa nowelizująca przepis art. 174 ustawy emerytalnej nie zmieniła kwalifikacji okresów urlopu wychowawczego. Okresy te nadal są uwzględniane jako okresy nieskładkowe – zarówno przy ustalaniu kapitału początkowego, jak i emerytury. Wprowadzona zmiana w zakresie kapitału początkowego dotyczyła wyłącznie sposobu obliczania części kapitału początkowego zależnej od wymiaru udowodnionych okresów sprawowania opieki nad dziećmi (lub udzielonych w tym celu urlopów bezpłatnych lub wychowawczych). Tym samym przy ustalaniu kapitału początkowego przyjmuje się, że przebyte przed 1 stycznia 1999 r. okresy nieskładkowe (tj. okresy sprawowania opieki nad małoletnimi dziećmi bądź okresy udzielonych w tym celu urlopów bezpłatnych lub wychowawczych) liczone są po 1,3 proc. podstawy wymiaru. Czyli w analogiczny sposób jak udowodnione okresy składkowe. Mimo że okresy opieki nad małoletnimi dziećmi nadal są okresami nieskładkowymi, to przy ustalaniu kapitału początkowego nie jest stosowane ograniczenie ich wymiaru do jednej trzeciej udowodnionych okresów składkowych.