Osoby, które podejmują dodatkową pracę na emeryturze lub rencie, w niektórych przypadkach nie podlegają obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu i zdrowotnemu.

O tym, które składki muszą być opłacane, decyduje rodzaj umowy, jaki pracodawca zawiera z emerytem lub rencistą.

Praca na etat

Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych obejmuje obowiązkiem ubezpieczeniowym każdą osobę zatrudnioną na podstawie umowy o pracę, także emeryta czy rencistę. Pracodawca ma więc obowiązek za taką osobę opłacać wszystkie składki, zarówno na ubezpieczenie społeczne (tj. emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe), jak i na ubezpieczenie zdrowotne.

Pracodawca ma 7 dni na zgłoszenie pracownika do ubezpieczeń w ZUS i tyle samo czasu na jego wyrejestrowanie. Składki na ubezpieczenie wpłacane do ZUS pracodawca nalicza od dochodów, jakie uzyskuje u niego emeryt/rencista, a to oznacza, że emerytura/renta nie stanowi tytułu ubezpieczenia i nie można jej wliczać do podstawy wymiaru składek.

W przypadku podpisanej umowy o pracę składki za emeryta/rencistę muszą być opłacane obligatoryjnie - nie liczy się przy tym ani wymiar czasu pracy, ani czas trwania zatrudnienia. Bez znaczenia jest także to, jaki podmiot wypłaca emeryturę czy rentę - polski ZUS czy zagraniczny podmiot ubezpieczeniowy. Od dnia nawiązania stosunku pracy do dnia jego ustania obowiązkowe są dla emeryta (rencisty) wszystkie składki na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne.

Za osobę, która nabyła uprawnienia emerytalne nie trzeba natomiast opłacać składek na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. Za osobę, która jest rencistą, także te składki trzeba jednak opłacić.

Umowa-zlecenie

Także emeryt/rencista zatrudniony na umowę-zlecenie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym (emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu) oraz ubezpieczeniu zdrowotnemu. Dzieje się tak również wtedy, gdy umowa-zlecenie jest zawarta z firmą, z którą emeryt/rencista ma zawartą umowę o pracę, jak i w przypadku, kiedy taka umowa jest zawarta z innym podmiotem, ale praca na jej podstawie jest wykonywana na rzecz pracodawcy, z którym dana osoba pozostaje w stosunku pracy.

Dobrowolny charakter ma natomiast ubezpieczenie chorobowe, do którego przystąpienie zależy wyłącznie od woli samego pracownika.

Wszystkie składki wylicza się w tym wypadku na podstawie umowy o podatku dochodowym od osób fizycznych, czyli na podstawie kwot pochodzących z umowy-zlecenia, nie wliczając w to dochodów w emerytury.

Umowa o dzieło

Pracodawca nie ma z kolei obowiązków ubezpieczeniowych w stosunku do emeryta/rencisty zatrudnionego na na podstawie umowy o dzieło, chyba że wykonawca dzieła pozostaje jednocześnie z pracodawcą w stosunku pracy lub taki stosunek został zawarty z innym podmiotem, lecz praca jest wykonywana na rzecz własnego pracodawcy.

Pracodawca nie musi takiej umowy zgłaszać oddzielnie do ZUS, jednak od obydwu wpłat - z tytułu umowy o pracę i umowy o dzieło - pracodawca wylicza:

  • składki na ubezpieczenia społeczne finansowane przez pracownika i pracodawcę od łącznego przychodu,
  • składkę na ubezpieczenie zdrowotne odrębnie od przychodu uzyskanego z umowy o pracę i z umowy o dzieło.

Własna działalność gospodarcza

Z kolei osoby, które mają ustalone prawo do emerytury i prowadzą jednocześnie działalność gospodarczą, obowiązkowo podlegają tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu. Jeżeli jednak dobrowolnie przystąpią do ubezpieczeń emerytalnego i rentowego, obligatoryjnie muszą opłacać też ubezpieczenie wypadkowe.

Emeryci prowadzący własną działalność gospodarczą nie mają natomiast prawa przystąpić do ubezpieczenia chorobowego, bowiem może być nim wyłącznie osoba, dla której ubezpieczenia emerytalne i rentowe są obowiązkowe.

Wyjątkiem od tych zasad są osoby mające ustalone rentę z ZUS z tytułu niezdolności do prac, a prowadzące działalność gospodarczą. Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych nakłada na takich przedsiębiorców obowiązkowe ubezpieczenie emerytalne i rentowe do czasu ustalenia prawa do emerytury, muszą też wtedy opłacać składki na ubezpieczenie wypadkowe. Na zasadzie dobrowolności mogą przystąpić jedynie do ubezpieczenia chorobowego.

Zwolnienie ze składek zdrowotnych

Składek na ubezpieczenie zdrowotne nie opłacają natomiast osoby, których świadczenie emerytalne lub rentowe nie przekracza miesięcznie kwoty minimalnego wynagrodzenia - w 2014 roku wynosi ono 1680 zł brutto - oraz spełniają jeden z poniższych warunków:

  • ze swojej działalności uzyskują przychody nie przekraczające w miesiącu kwoty połowy najniższej emerytury, czyli 422,25 w 2014 roku lub
  • opłacają podatek dochodowy z prowadzonej pozarolniczej działalności w formie karty podatkowej.

Zarabiający niewiele emeryt/rencista jest więc zwolniony z opłacania składki zdrowotnej, nadal jednak podlega temu ubezpieczeniu i ma prawo do świadczeń z tego tytułu.

Podstawa prawna

Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. 1998 nr 137 poz. 887)

Ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. 2008 nr 164, poz. 1027)