Uchwała Sądu Najwyższego ucina długoletnie spory. Nie będzie już wątpliwości, że po ustaniu świadczenia przedsiębiorca będzie musiał się zgłosić do ZUS po raz kolejny.
Sąd Najwyższy uchwałą siedmiu sędziów z 11 lipca 2019 r., sygn. akt III UZP 2/19, wreszcie rozstrzygnął, czy pobieranie zasiłku macierzyńskiego przez przedsiębiorcę powoduje przerwanie ubezpieczenia chorobowego. Tym samym potwierdził stanowisko ZUS. Dotychczas często zdarzało się, że przedsiębiorcy po zakończeniu pobierania zasiłku nie zgłaszali się do ubezpieczenia chorobowego, bo sądzili, że, analogicznie do zasiłku chorobowego, ubezpieczenie to uległo najwyżej zawieszeniu na okres pobierania zasiłku macierzyńskiego. Tymczasem ZUS uważał, że taka osoba powinna zgłosić się do ubezpieczenia ponownie (ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu i wypadkowemu podlega się z mocy prawa).
Wiele osób nie zdawało sobie z tego sprawy i później nie otrzymywało zasiłku chorobowego lub kolejnego macierzyńskiego, bo nie wiedziało, że według ZUS nie są już ubezpieczeni chorobowo. Zdarzało się także, że pracownicy ZUS kontaktowali się z taką osobą i informowali ją o konieczności wyrejestrowania się z ubezpieczenia chorobowego na czas pobierania zasiłku macierzyńskiego i ponownego zarejestrowania po zakończeniu jego pobierania.
Oczywiście duża część pozbawionych zasiłku odwoływała się do sądu, ale nie wszyscy znajdowali tam zrozumienie. Niektóre składy rację przyznawały ubezpieczonym, a niektóre ZUS. Pierwszy prezes Sądu Najwyższego wystąpiła więc do Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych o podjęcie rozstrzygającej uchwały i odpowiedzi na pytanie, czy rozpoczęcie pobierania zasiłku macierzyńskiego przez osobę prowadzącą pozarolniczą działalność, która uprzednio została objęta dobrowolnie ubezpieczeniem chorobowym, skutkuje ustaniem tego ubezpieczenia na podstawie art. 14 ust. 2 pkt 3 w związku z art. 11 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa). We wniosku o wydanie uchwały przedstawiła trzy dominujące poglądy w tej sprawie.
opinia eksperta
Potrzebna ochrona dla osób prowadzących działalność
Sandra Szybak-Bizacka radca prawny, prawnik w kancelarii Raczkowski Paruch w biurze w Katowicach
Kwestia podlegania ubezpieczeniu chorobowemu w trakcie pobierania zasiłku macierzyńskiego przez osoby prowadzące działalność gospodarczą od dawna budziła wiele wątpliwości i różnie była oceniana przez sądy. Nie dziwi zatem, że w końcu sprawa ta została rozstrzygnięta w drodze uchwały. W grę wchodziły trzy możliwe interpretacje. Niestety, konstrukcja przepisów regulujących ubezpieczenie chorobowe przedsiębiorców jest daleka od doskonałości i zapewne wykładnia literalna ustawy przesądziła o akceptacji opcji najmniej korzystnej z punktu widzenia przedsiębiorców. Uznanie, że z chwilą nabycia prawa do zasiłku macierzyńskiego dobrowolne ubezpieczenie chorobowe ustaje, prowadzi bowiem do braku ciągłości tego ubezpieczenia. To z kolei może mieć istotne znaczenie przy ubieganiu się o późniejsze świadczenia finansowane z ubezpieczenia chorobowego (chociażby ze względu na okresy karencji) lub też wpływać na sposób ustalania wysokości świadczeń zasiłkowych (na niekorzyść przedsiębiorcy). By ograniczyć okres przerwy w ubezpieczeniu do minimum, osoby prowadzące działalność powinny pamiętać, by jak najszybciej po zakończeniu korzystania z zasiłku dokonać ponownego zgłoszenia do ubezpieczenia i opłacić w terminie składkę.
Niewykluczone, że uchwała SN zainicjuje jakieś zmiany ustawodawcze. Słusznym podejściem byłoby bowiem jednak zapewnienie osobom prowadzącym działalność gospodarczą ochrony, jaka wynikałaby z zachowania przez nie ciągłości ubezpieczenia chorobowego w okresie korzystania z zasiłku macierzyńskiego.
Trzy poglądy
Według pierwszego z nich ubezpieczenie chorobowe osoby prowadzącej pozarolniczą działalność ustaje z chwilą nabycia przez nią prawa do zasiłku macierzyńskiego. A to oznacza jej wyłączenie z tego ubezpieczenia co najmniej przez okres równy okresowi pobierania zasiłku macierzyńskiego. Przedsiębiorca, która po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego chce nadal podlegać ubezpieczeniu chorobowemu, powinien złożyć nowy wniosek o objęcie tym ubezpieczeniem chorobowym, ale złożenie tego wniosku staje się skuteczne nie wcześniej niż pierwszego dnia po upływie okresu pobierania zasiłku macierzyńskiego. Prezes SN podkreśliła, że w konsekwencji przerwa w ubezpieczeniu osoby prowadzącej pozarolniczą działalność, spowodowana korzystaniem przez nią z prawa do zasiłku macierzyńskiego, powoduje brak ciągłości ubezpieczenia.
Zgodnie z drugim stanowiskiem ubezpieczenie chorobowe przedsiębiorcy nie kończy się z chwilą rozpoczęcia pobierania zasiłku macierzyńskiego, ale ustaje dopiero w momencie zaprzestania korzystania z tego świadczenia. Tutaj prezes przywołała wyrok SN z 9 sierpnia 2018 r., sygn. akt II UK 213/17, w sprawie o ustalenie podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu. W uzasadnieniu tego orzeczenia stwierdzono, że w okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego (zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego) dobrowolne ubezpieczenie chorobowe uzyskuje status prawny obowiązkowego ubezpieczenia chorobowego na czas pobierania zasiłku, który ustawodawca uznaje za okres opłacania składek na ubezpieczenie chorobowe. Zdaniem SN z art. 13 pkt 13 w zw. z art. 9 ust. 6 ustawy systemowej nie wynika, że dochodzi do wygaśnięcia ubezpieczenia chorobowego przedsiębiorcy jednocześnie pobierającego zasiłek macierzyński. W okresie korzystania z zasiłków wypłacanych z ubezpieczenia społecznego nie ma obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie chorobowe, a tylko składek emerytalno-rentowych, które są finansowane przez budżet państwa. SN zaznaczył jednak, że za okres opłacania składek na dobrowolne ubezpieczenia społeczne, w tym ubezpieczenie chorobowe, uważa się także okres pobierania zasiłków z ubezpieczenia społecznego (art. 14 ust. 3 ustawy systemowej). Skoro więc za okres opłacania składek uważany jest okres pobierania zasiłków, w tym zasiłku macierzyńskiego, to należy przyjąć, że nie wygasa ubezpieczenie chorobowe osoby, która w okresie pobierania takich świadczeń nie zakończyła prowadzenia pozarolniczej działalności ani jej nie zawiesiła. Uzasadnia to stwierdzenie, że w okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego i podlegania ubezpieczeniom społecznym z tego tytułu nie dochodzi do przerwania ubezpieczenia chorobowego. Prezes podkreśliła, że co najwyżej można twierdzić, że w okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego następuje pewnego rodzaju zawieszenie podlegania obowiązkowym i dobrowolnym ubezpieczeniom społecznym osób prowadzących pozarolniczą działalność na rzecz okresowego objęcia tych osób innym ustawowym tytułem ubezpieczeniowym, jakim staje się pobieranie zasiłku macierzyńskiego albo zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego. Zaznaczyła, że po upływie okresu pobierania zasiłku macierzyńskiego przejściowe podleganie ubezpieczeniom społecznym z tego tytułu kończy się, co wymaga złożenia wniosku o ponowne objęcie ubezpieczeniem chorobowym.
Rozbieżne orzecznictwo
• Wyrok z 7 grudnia 2016 r, sygn. akt II UK 478/15
Z chwilą nabycia prawa do zasiłku macierzyńskiego dobrowolne ubezpieczenie chorobowe osoby prowadzącej pozarolniczą działalność ustaje i nie istnieje możliwość przystąpienia do tego ubezpieczenia ani z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego, ani z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności, ponieważ takiego uprawnienia nie przewiduje art. 11 ust. 2 ustawy systemowej. Przystąpienie do ubezpieczenia chorobowego staje się możliwe po wyczerpaniu zasiłku macierzyńskiego. W ten sposób wynikająca wprost z przepisów ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych obligatoryjna przerwa w ubezpieczeniu chorobowym osoby prowadzącej pozarolniczą działalność, która nabyła prawo do zasiłku macierzyńskiego, jest równa co najmniej okresowi pobierania tego zasiłku i ulega dalszemu wydłużeniu po wprowadzeniu urlopów rodzicielskich.
• Wyrok z 9 sierpnia 2018 r., sygn. akt II UK 213/17
Po zakończeniu okresu pobierania zasiłku macierzyńskiego lub zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą musi złożyć ponownie wniosek o objęcie jej dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym w wybranym przez siebie terminie. Błędne pouczenie przez organ rentowy takiej osoby o braku konieczności złożenia ponownego wniosku i nieprzerwanym podleganiu ubezpieczeniu chorobowemu uprawnia ją do złożenia wniosku o ponowne objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym od dnia zakończenia pobierania zasiłku macierzyńskiego.
• Wyrok z 13 lutego 2018 r., sygn. akt II UK 698/16
Wydłużony zasiłek macierzyński dla osoby prowadzącej działalność gospodarczą nie powoduje ustania dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, jeżeli nie spełniają się przesłanki ustania tego ubezpieczenia z art. 14 ustawy systemowej. O dobrowolnym ubezpieczeniu chorobowym osoby prowadzącej działalność gospodarczą nie decyduje to, czy ponownie zgłosiła się do ubezpieczenia chorobowego po zasiłku macierzyńskim, lecz to, czy wcześniej zgłosiła się do tego ubezpieczenia i spełniła warunki do uzyskania zasiłku macierzyńskiego.
Zgodnie z trzecim poglądem dobrowolne ubezpieczenie chorobowe przedsiębiorcy nie ustaje ani z chwilą rozpoczęcia, ani zakończenia pobierania zasiłku macierzyńskiego, ale trwa nieprzerwanie tak długo, aż nie wystąpi którakolwiek z okoliczności wskazanych w art. 14 ust. 2 ustawy systemowej. A to oznacza, że przedsiębiorca nie będzie po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego musiał zgłaszać się do ubezpieczenia po raz kolejny. Zasiłek macierzyński nie wpłynie na prawo do zasiłku chorobowego.
Konieczne ponowne zgłoszenie
SN stwierdził w uchwale, że rozpoczęcie pobierania zasiłku macierzyńskiego przez osobę prowadzącą pozarolniczą działalność, która uprzednio została objęta dobrowolnie ubezpieczeniem chorobowym, powoduje ustanie ubezpieczenia chorobowego. Przedsiębiorca po zakończeniu pobierania zasiłku będzie musiał więc niezwłocznie zgłosić się do ubezpieczenia chorobowego.
Podstawa prawna
Art. 9 ust. 6, art. 11 ust. 2 i art. 14 ust. 2 i 3 pkt 3 ustawy z 13 października 1999 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 300 ze zm.).
