W ustawie napisano wprost, że środki zgromadzone w planie kapitałowym stanowią własność uczestnika. Na wypadek śmierci można nimi rozporządzać podobnie, jak tymi odłożonymi w funduszu emerytalnym.
Ustawa o pracowniczych planach kapitałowych jest już na finiszu, w dniu zamknięcia numeru była w Senacie. Najdonośniejsze głosy krytyczne pod jej adresem należą do tych, którzy twierdzą, że PPK to tak naprawdę „drugie OFE”. Premier uspokaja, że tak nie jest, bo środki w otwartych funduszach emerytalnych były publiczne, a te w PPK będą prywatne, dziedziczone przez obywateli. Skąd więc te negatywne skojarzenia? OFE, jeden z elementów wprowadzonych wielką reformą ubezpieczeń społecznych z 1999 r., miały zapewnić emerytom wakacje pod palmami. Tymczasem okazało się, że same fundusze zjadają dużą część odkładanych środków, a na domiar złego w 2013 r. rząd zdecydował się ratować nimi budżet. Środki zostały przeniesione do ZUS.
Aby jednak odpowiedzieć na pytanie, czy można mówić o tym, że PPK to OFE, trzeba porównać główne ich cechy, czego w dotychczasowej dyskusji zabrakło. Obie formy oszczędzania różni bowiem znacznie więcej, niż może się wydawać na pierwszy rzut oka, chociaż jest też kilka punktów wspólnych.

Warunki uczestnictwa

Zgodnie z przepisami obowiązującymi jeszcze do 2014 r. przynależność do OFE była obowiązkowa dla urodzonych po 1968 r. Osoba zgłaszana do ubezpieczeń społecznych miała obowiązek zawrzeć umowę z wybranym przez siebie funduszem. Jeśli tego nie zrobiła, fundusz został jej przydzielony w drodze losowania. Od 2014 r. zawarcie umowy z OFE jest dobrowolne. Jeśli ktoś się na to zdecyduje, część jego składki na ubezpieczenie emerytalne jest przekazywana przez ZUS do OFE. Możliwa jest rezygnacja z OFE, ale tylko co jakiś czas, w określonych ustawą „oknach transferowych”. Rezygnacja z OFE nie spowoduje jednak zmniejszenia potrącanych z wynagrodzenia składek, a tylko to, że ZUS nie odprowadzi ich części do OFE, a zewidencjonuje na subkoncie. Co ważne jednak, prawo do przystąpienie do OFE mają wszyscy ubezpieczeni. Mają prawo przystąpienia tylko do jednego OFE.
W przypadku PPK sytuacja wygląda nieco inaczej. Już w założeniach uczestnictwo w planie kapitałowym miało być dobrowolne i w takim kształcie ustawa została uchwalona. Choć jego potencjalni uczestnicy zostają do niego zapisani niejako z automatu, to można z niego wystąpić. Ustawa pozwala też na uczestnictwo w kilku PPK. Nie wszyscy będą jednak mogli oszczędzać w ten sposób. Będą mieli do tego prawo jedynie:
  • pracownicy,
  • zleceniobiorcy,
  • osoby wykonujące pracę nakładczą,
  • członkowie spółdzielni produkcyjnych lub spółdzielni kółek rolniczych,
  • członkowie rad nadzorczych.
Uczestnicy PPK będą mogli zrezygnować z dokonywania wpłat na plan. A to oznacza, że zostanie im wypłacone większe wynagrodzenie.

Składki i wpłaty

Zawarcie umowy z OFE nie rodzi ani dla ubezpieczonego, ani dla płatnika dodatkowych kosztów, bo do funduszu odprowadzana jest część składki emerytalnej i tak odprowadzanej do ZUS.
Składka ta (19,52 proc. podstawy wymiaru) jest dzielona w następujący sposób:
  • 2,92 proc. podstawy wymiaru jest odprowadzane do OFE,
  • 4,38 proc. podstawy wymiaru ewidencjonowane na subkoncie ubezpieczonego w ZUS;
  • 12,22 proc. podstawy wymiaru jest ewidencjonowane na koncie ubezpieczonego w ZUS.
Składki do OFE przestają być odprowadzane na 10 lat przed ukończeniem przez ubezpieczonego wieku emerytalnego.
PPK skonstruowano odmiennie. W przeciwieństwie do OFE uczestnictwo w planie będzie oznaczało dodatkowe koszty zarówno dla ubezpieczonego (uczestnika PPK), jak i dla pracodawcy. Składki (wpłaty) będą oni finansować wspólnie niezależnie od tych płaconych na podstawie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.
Zgodnie z ogólną zasadą wpłata podstawowa finansowana przez uczestnika PPK wynosi 2 proc. wynagrodzenia. Może być mniejsza i wynosić najmniej 0,5 proc. wynagrodzenia, jeżeli wynagrodzenie uczestnika PPK osiągane z różnych źródeł w danym miesiącu nie przekracza równowartości 1,2-krotności minimalnego wynagrodzenia. Uczestnik może zadeklarować wpłatę dodatkową w wysokości do 2 proc. wynagrodzenia.
Z kolei wpłata podstawowa finansowana przez pracodawcę (zleceniodawcę itd.) wynosi 1,5 proc. wynagrodzenia. Może on zadeklarować dokonywanie wpłaty dodatkowej w wysokości do 2,5 proc. wynagrodzenia. Może być ona różnicowana ze względu na długość okresu zatrudnienia albo na podstawie postanowień regulaminu wynagrodzeń lub układu zbiorowego pracy obowiązujących w danej firmie.
Dodatkowo uczestnicy PPK mogą liczyć na wpłatę powitalną (swoisty bonus z tytułu rozpoczęcia oszczędzania w ten sposób) w wysokości 250 zł. Z tytułu uczestnictwa w PPK w danym roku kalendarzowym uczestnik otrzymuje zaś dopłatę roczną w wysokości 240 zł. Za dany rok kalendarzowy można nabyć prawo tylko do jednej dopłaty rocznej, niezależnie od liczby posiadanych rachunków PPK. W przypadku OFE żadne bonusy nie wchodziły w grę.

Kiedy wypłata

Różnice między OFE a PPK dotyczą także warunków, na jakich środki tam zgromadzone mogą być wypłacone.
Skorzystanie ze środków z OFE będzie możliwe dopiero po osiągnięciu wieku emerytalnego, który obecnie wynosi 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. Na 10 lat przed ukończeniem wieku emerytalnego przez ubezpieczonego ZUS nie przekazuje już składek do OFE, który z kolei ma obowiązek stopniowego przenoszenia zgromadzonych środków do ZUS, a ten ewidencjonuje je na subkoncie ubezpieczonego (mechanizm suwaka). Warto przypomnieć, że ten mechanizm został wprowadzony w 2014 r., nie było go w założeniach reformy emerytalnej z 1999 r. Łączna wysokość środków zewidencjonowanych na koncie i subkoncie ubezpieczonego determinuje wysokość przyszłej emerytury i w postaci tego świadczenia ubezpieczonemu wypłacane są środki z OFE.
Konstrukcje PPK natomiast oparto na zasadzie równości płci. Wiek uprawniający do wypłat zarówno dla kobiet, jak i mężczyzn wynosi 60 lat. Wypłata środków uczestnika PPK następuje wyłącznie na złożony wniosek po osiągnięciu przez niego 60. roku życia. Zgodnie z ogólnymi zasadami 25 proc. środków wypłacane jest jednorazowo, a 75 proc. – w ratach. Uczestnik może też wystąpić o wypłatę świadczenia małżeńskiego, jeżeli jego małżonek, na rzecz którego umowę o prowadzenie PPK zawarto z tą samą wybraną instytucją finansową, również osiągnął 60. rok życia i małżonkowie wspólnie oświadczą, że chcą skorzystać z wypłaty świadczenia małżeńskiego. Wówczas wspólne świadczenie wypłaca się w ratach, a w przypadku śmierci jednego z małżonków świadczenie małżeńskie wypłaca się drugiemu małżonkowi w dotychczasowej wysokości, do wyczerpania środków zapisanych na rachunku małżeńskim.
W kilku przypadkach jest jednak możliwe wcześniejsze otrzymanie środków. Będzie tak, jeśli uczestnik złoży wniosek o:
  • jednorazową wypłaty do 100 proc. wartości środków zgromadzonych na jego rachunku PPK, z obowiązkiem ich zwrotu w wartości nominalnej, w celu pokrycia wkładu własnego;
  • wypłatę do 25 proc. środków zgromadzonych na rachunku PPK w przypadku poważnego zachorowania tego uczestnika, jego małżonka lub dziecka tego uczestnika.
Takie wypłaty były i są niemożliwe w przypadku środków zgromadzonych w OFE.

Do kogo należą pieniądze

OFE największe emocje wzbudzało na przełomie lat 2013 i 2014, kiedy zdecydowano o przeniesieniu części zebranych w OFE środków do ZUS, aby, w skrócie, ratować finanse publiczne. Pojawiły się wątpliwości, czy takie działanie nie jest sprzeczne z konstytucją i jaki charakter mają składki odprowadzano do OFE. Musiał je wyjaśniać Trybunał Konstytucyjny, w który w wyroku z 3 listopada 2015 r., sygn. akt K 1/14, stwierdził, że środki pochodzące ze składek ubezpieczeniowych, również zgromadzone w OFE, są – w sensie konstytucyjnym – środkami publicznymi, a nie prywatnymi oszczędnościami ubezpieczonych. Pochodzą one bowiem z przymusowej i powszechnej składki emerytalnej, która ma charakter daniny publicznej. Ustawodawca zaś dysponuje stosunkowo szeroką swobodą rozporządzania takimi środkami w celu zapewnienia ubezpieczonym realizacji prawa do emerytury. Mimo że środkami zgromadzonymi w OFE można rozporządzać na wypadek śmierci (ubezpieczony może wskazać osobę uprawnioną do ich przejęcia), to zostały one uznane za środki publiczne i, jak wynika z wyroku TK, dysponować może nimi ustawodawca.
Środki zgromadzone w ramach PPK takiego charakteru nie mają. W ustawie o pracowniczych planach kapitałowych powiedziano bowiem wprost, że stanowią one prywatną własność uczestnika. W tym stanie prawnym nie jest więc możliwe przeniesienie środków tam zgromadzonych np. do ZUS, jak stało się to ze środkami z OFE. Podobnie jak w przypadku OFE uczestnik może wskazać osobę (osoby), której mają być wypłacone zgromadzone środki. ©℗
wAŻNE Uczestnik PPK ma prawo do bonusów – wpłaty powitalnej i dopłaty rocznej. Są one finansowane ze środków publicznych.
Porównanie dwóch rozwiązań ©℗
OFE PPK
Uczestnictwo w latach 1999‒2014 obowiązkowe dla osób urodzonych po 1968 r.; od 2014 r. dobrowolne dobrowolne
Składki (wpłaty) w ramach obowiązkowej składki emerytalnej – współfinansowanej przez ubezpieczonego i płatnika dodatkowe ‒ współfinansowane przez pracodawcę i uczestnika
Wypłata środków w ramach emerytury (60 lat kobiety i 65 lat mężczyźni) po ukończeniu 60. roku życia (kobiety i mężczyźni)
Wcześniejsza wypłata środków niemożliwa możliwa
Charakter środków publiczne prywatne
Rozporządzenie na wypadek śmierci tak tak
Podstawa prawna
Ustawa z 4 października 2018 r. o pracowniczych planach kapitałowych (na etapie głosowania w Senacie).
Ustawa z 13 października 1999 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 1778 ze zm.).
Ustawa z 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1906).