Wnioskujące o nią osoby mogą otrzymać nieco niższe świadczenie niż przed zmianą przepisów. Obliczając je, ZUS uwzględni bowiem mniejszą liczbę lat.
Obniżony wiek emerytalny
Dzisiaj kolejny tekst z cyklu dotyczącego obniżeniu wieku emerytalnego. Okazuje się, że zmiany, które weszły w życie 1 października 2017 r., nie tylko pozwalają przejść wcześniej na emeryturę, lecz także mają wiele innych konsekwencji dla ubezpieczonych.
Dotychczas w cyklu ukazały się:
● „Wniosek kilka dni później, a emerytura wyższa” (DGP nr 198 z 12 października 2017 r.),
● „Emerytura z urzędu nie dla wszystkich w tym samym czasie” (DGP nr 208 z 26 października 2017 r.),
● „Niektóre panie z emeryturą kapitałową także po 65. roku życia” (DGP nr 212 z 2 listopada 2017 r.),
● „Kobiety wcześniej przeliczą swoją emeryturę z I filaru” (DGP nr 217 z 9 listopada 2017 r.),
● „Ciągle jeszcze można przejść na emeryturę częściową” (DGP nr 222 z 16 listopada 2017 r.),
● „Warto złożyć wniosek o przeliczenie już pobieranej emerytury” (DGP nr 232 z 30 listopada 2017 r.),
● „Do minimalnego świadczenia kobiecie wystarczy 20 lat stażu” (DGP nr 250 z 28 grudnia 2017 r.).
● „Niektórzy będą pobierać rentę aż do podwyższonego wieku emerytalnego” (DGP nr 8 z 11 stycznia 2018 r.).
Obliczając rentę z tytułu niezdolności do pracy ZUS zwiększa to świadczenie za każdy rok, jaki pozostał wnioskodawcy do ukończenia powszechnego wieku emerytalnego. Od 1 października 2017 r. uwzględnia przy tym obliczeniu wiek obniżony do 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. Nowe przepisy nie dotyczą jednak osób, które mają już obliczoną rentę zgodnie z przepisami obowiązującymi do 30 września ubiegłego roku.
Zależna od stażu
Wysokość renty z tytułu niezdolności do pracy uzależniona jest m.in. od wymiaru okresów składkowych i nieskładkowych osoby ubiegającej się o to świadczenie. Co prawda przepisy nie wymagają do uzyskania prawa do renty zbyt długiego stażu ubezpieczeniowego (w zależności od wieku, w którym powstała niezdolność do pracy, od roku do pięciu lat), jednak osoba, która przechodzi na rentę z długim stażem pracy, może z reguły liczyć na znacznie wyższe świadczenie niż osoba mająca niewiele lat składkowych. Taka zależność wynika ze wzoru obliczenia renty zawartego w przepisach ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Zgodnie z art. 62 tej ustawy renta stanowi sumę następujących składników:
● 24 proc. kwoty bazowej (część socjalna świadczenia),
● po 1,3 proc. podstawy wymiaru renty za każdy rok okresów składkowych (część należna za okresy składkowe),
● po 0,7 proc. podstawy wymiaru renty za każdy rok okresów nieskładkowych (część należna za okresy nieskładkowe),
● po 0,7 proc. podstawy wymiaru renty za każdy rok okresu brakującego do pełnych 25 lat okresów składkowych oraz nieskładkowych przypadających od dnia zgłoszenia wniosku o rentę do dnia, w którym rencista ukończyłby 60 lat (część należna za okresy hipotetyczne).
Przy ustalaniu wysokości renty okresy składkowe i nieskładkowe zaliczane są zawsze z uwzględnieniem pełnych miesięcy. Ponadto okresy nieskładkowe nie mogą przekraczać 1/3 udowodnionych okresów składkowych.
Należy zaznaczyć, że na wysokość renty z tytułu niezdolności do pracy mają również wpływ okresy opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników uwzględnione przy ustalaniu prawa do tego świadczenia w wymiarze przyjętym przy jego ustalaniu. Przy obliczaniu wysokości renty okresy te ZUS traktuje tak jak okresy składkowe, obliczając część należną za te okresy przez pomnożenie po 1,3 proc. podstawy wymiaru za każdy rok tych okresów.
Ważne, ile pozostało do ukończenia wieku
Renta z tytułu niezdolności do pracy może być przyznana w różnym okresie kariery zawodowej, w zależności od tego, kiedy wnioskodawca stał się niezdolny do pracy. Szczególnie wtedy, gdy dzieje się to na długo przed osiągnięciem wieku emerytalnego, osoba ubiegająca się o rentę nie ma jeszcze wypracowanego odpowiednio długiego stażu składkowego i nieskładkowego – takiego, który zapewniłby jej kwotę renty zbliżoną do wysokości emerytury. I właśnie po to, aby zrekompensować osobom wnioskującym o rentę z tytułu niezdolności do pracy powstanie tej niezdolności i – tym samym – ograniczenie możliwości zarobkowania w wieku wcześniejszym od emerytalnego, ustawodawca przewidział dla nich specjalny bonus przy ustalaniu wysokości renty. Niezależnie od tego, że ZUS uwzględnia im w wyliczonym świadczeniu część należną za wypracowane już okresy składkowe i nieskładkowe, ustala dodatkowo część należną za okresy, jakie przypadają od dnia zgłoszenia wniosku o rentę do dnia, w którym rencista ukończyłby powszechny wiek emerytalny przewidziany dla kobiet. Ta część obliczonej renty to tzw. staż hipotetyczny. Jest on ustalany, podobnie jak staż składkowy i nieskładkowy, z uwzględnieniem pełnych miesięcy.
Staż hipotetyczny podlega uwzględnieniu przy ustalaniu wysokości renty z tytułu niezdolności do pracy tylko wówczas, gdy osoba ubiegająca się o to świadczenie nie udowodniła 25 lat składkowych i nieskładkowych oraz nie ukończyła powszechnego wieku emerytalnego przewidzianego dla kobiet. Staż ten uwzględnia się w wymiarze nie większym niż brakujący do pełnych 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych, a liczy się go wskaźnikiem po 0,7 proc. podstawy wymiaru renty (wypadkowej zarobków i przeciętnych płac w latach wskazanych do jej obliczenia) za każdy rok okresu brakującego. Wynika z tego, że w korzystniejszej sytuacji są osoby, które mają na tyle długi staż pracy, aby nie było konieczne ustalanie okresu hipotetycznego.
PRZYKŁAD 1
Staż hipotetyczny
Pani Maria ma 49 lat. Wniosek o rentę z tytułu niezdolności do pracy zgłosiła 31 grudnia 2017 r. Dołączyła do niego dokumenty potwierdzające 15 lat i jeden miesiąc okresów składkowych oraz trzy lata i dwa miesiące okresów nieskładkowych. Do pełnych 25 lat brakuje jej więc sześć lat i dziewięć miesięcy. W takim też wymiarze staż hipotetyczny zostanie uwzględniony przy obliczaniu dla zainteresowanej wysokości świadczenia.
PRZYKŁAD 2
Dodatkowe cztery lata
Pani Anna przy składaniu wniosku o rentę miała ukończone 55 lat oraz udowodniła 21 lat okresów składkowych i nieskładkowych. Przy obliczaniu renty ZUS uwzględnił jej więc cztery lata stażu hipotetycznego. Podstawa wymiaru świadczenia wyniosła 2879,98 zł. Część świadczenia należna za okresy hipotetyczne wyniosła więc 80,64 zł (4 x 0,7 proc. x 2879,98 zł.). Gdyby pani Anna przepracowała cztery lata więcej, ZUS nie ustalałby dla niej stażu hipotetycznego, gdyż miałaby pełne 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych. Za dodatkowe cztery lata pracy część należna za okresy składkowe zwiększyłaby się o 149,76 zł. (4 x 1,3 proc. x 2879,98 zł).
Do podwyższonego lub obniżonego wieku
Do 30 września 2017 r. powszechny wiek emerytalny przewidziany dla kobiet, do osiągnięcia którego ustalany był staż hipotetyczny, wynosił więcej niż 60 lat, w zależności od tego, w którym roku i kwartale urodził się wnioskodawca. I tak np. dla kobiety lub mężczyzny urodzonego w styczniu 1960 r. staż hipotetyczny był ustalany za okresy (krótsze od 25-letniego stażu składkowego i nieskładkowego), jakie przypadały od dnia zgłoszenia wniosku o rentę, do dnia, w którym wnioskodawca ukończyłby 62 lata i 5 miesięcy. Natomiast dla kobiety lub mężczyzny urodzonego w styczniu 1965 r. staż hipotetyczny był ustalany za okres przypadający do osiągnięcia wieku 64 lat i jednego miesiąca.
Ustawa z 16 listopada 2016 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw, obniżając wiek emerytalny do 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn, wprowadziła również zmianę zasad ustalania stażu hipotetycznego przy obliczaniu wysokości renty z tytułu niezdolności do pracy.
Od 1 października 2017 r. staż hipotetyczny jest ustalany przez pomnożenie po 0,7 proc. podstawy wymiaru renty za każdy rok okresu brakującego do pełnych 25 lat okresów składkowych oraz nieskładkowych, przypadających od dnia zgłoszenia wniosku o rentę do dnia, w którym rencista ukończyłby obniżony wiek emerytalny przewidziany dla kobiet, tj. 60 lat.
Nowe przepisy mają zastosowanie do wszystkich spraw, w których ZUS ustala prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy najwcześniej od 1 października 2017 r. Jeżeli prawo do renty powstało wcześniej, właściwe są przepisy obowiązujące do 30 września 2017 r. Oznacza to, że wszystkie osoby, które w dniu wejścia w życie ustawy obniżającej wiek emerytalny miały już ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy ze stażem hipotetycznym obliczonym do wydłużonego wieku emerytalnego, zachowały prawo do świadczenia ustalonego w takiej wysokości i nie muszą się obawiać, że ZUS obniży im rentę w związku z nowymi przepisami. W takiej samej sytuacji są renciści, którzy decyzję przyznającą świadczenie otrzymali już po wejściu w życie omawianej nowelizacji, ale w decyzji tej ZUS ustalił im prawo do renty od wcześniejszej daty niż 1 października 2017 r. Spokojnie mogą też spać osoby, które po 30 września 2017 r. mają przedłużane prawo do renty na dalszy okres, jeśli prawo to powstało przed 1 października 2017 r. W takiej sytuacji ZUS nie wylicza bowiem na nowo wysokości renty, ale przyjmuje kwotę, którą ustalił uprzednio, z uwzględnieniem ewentualnych waloryzacji świadczenia, które w międzyczasie były przeprowadzane.
PRZYKŁAD 3
Spełnione wszystkie warunki
Pan Marian (urodzony 19 września 1957 r.) zgłosił wniosek o rentę z tytułu niezdolności do pracy 20 września 2017 r. Do wniosku o rentę dołączył dokumenty potwierdzające 15-letni okres składkowy i nieskładkowy. W listopadzie 2017 r. lekarz orzecznik ZUS stwierdził u niego częściową niezdolność do pracy, określając datę powstania tej niezdolności na 1 września 2017 r. Wnioskodawca wniósł od tego orzeczenia sprzeciw do komisji lekarskiej. Domagał się stwierdzenia całkowitej niezdolności do pracy. Komisja lekarska, po przeprowadzeniu badania wnioskodawcy, na początku stycznia 2018 r. stwierdziła całkowitą niezdolność do pracy, nie zmieniając daty jej powstania. Pan Marian spełnił tym samym wszystkie warunki wymagane do przyznania renty z tytułu niezdolności do pracy przed 1 października 2017 r. ZUS przyznał rentę od dnia zaprzestania pobierania zasiłków chorobowych (15 września 2017 r.). Ustalając wysokość świadczenia, ZUS obliczył staż hipotetyczny do podwyższonego wieku emerytalnego przewidzianego dla kobiety urodzonej w III kwartale 1957 r., tj. do wieku 61 lat i 7 miesięcy. W związku z tym, że w dniu zgłoszenia wniosku o rentę pan Marian był w wieku 60 lat, staż ten wyniósł rok i 7 miesięcy.
PRZYKŁAD 4
Od miesiąca złożenia wniosku
Pani Barbara w grudniu 2017 r. zgłosiła wniosek o rentę z tytułu niezdolności do pracy. W dniu jego zgłoszenia miała ukończone 55 lat oraz staż składkowy i nieskładkowy wynoszący 19 lat. Okres zasiłkowy wyczerpała 29 listopada 2017 r. W styczniu 2018 r. lekarz orzecznik ZUS stwierdził u niej całkowitą niezdolność do pracy powstałą od 1 listopada 2017 r. Na tej podstawie została jej przyznana renta od miesiąca zgłoszenia wniosku, tj. od grudnia 2017 r. Obliczając to świadczenie, ZUS ustalił staż hipotetyczny w wymiarze pięciu lat (tyle brakowało jej w dniu zgłoszenia wniosku do ukończenia obniżonego wieku emerytalnego przewidzianego dla kobiet, który od 1 października 2017 r. wynosi 60 lat).
PRZYKŁAD 5
Niezdolność na 4 lata
Pan Marek (ur. 10 lutego 1960 r.) od 1 marca 2016 r. uzyskał prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy. Lekarz orzecznik ZUS orzekł u niego niezdolność do pracy do końca lutego 2020 r. Na dzień zgłoszenia wniosku o rentę miał ukończone 56 lat oraz udowodniony okres składkowy i nieskładkowy w wymiarze 15 lat. ZUS ustalił staż hipotetyczny w wymiarze 6 lat i 5 miesięcy (brakujący okres od wieku osiągniętego w dniu zgłoszenia wniosku (56 lat) do ukończenia podwyższonego wiek emerytalnego przewidzianego dla kobiet urodzonych w I kwartale 1960 r. (62 lata i 5 miesięcy). Od 1 października 2017 r. weszła w życie ustawa obniżająca wiek emerytalny (dla wszystkich kobiet wynosi obecnie 60 lat). Mimo to ZUS nie ustalił panu Markowi ponownie stażu hipotetycznego (zmniejszając go do poziomu 4 lat) i nie obniżył wysokości renty z tytułu niezdolności do pracy. Nie zrobi tego również wtedy, gdy w po upływie okresu ważności orzeczenia o niezdolności do pracy, w wyniku rozpatrzenia wniosku o ponowne ustalenie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, ZUS przyzna tę rentę na dalszy okres. ⒸⓅ
Podstawa prawna
Art. 24, art. 57–62 oraz art. 100 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 1383 ze zm.).
Art. 1 pkt 5 oraz art. 17 ustawy z 16 listopada 2016 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 38 ze zm.).