Pani Marzena pracuje w szpitalu jako lekarz pierwszego kontaktu. Pacjentów przyjmuje w gabinecie od poniedziałku do czwartku w godzinach od 8.00 do 15.00. W piątki pełni dyżur medyczny w godzinach od 18.00 do 24.00. Czy za czas pełnienia dyżuru powinna otrzymać wynagrodzenie jak za godziny nadliczbowe?
W pierwszej kolejności należy wyjaśnić pojęcie dyżuru medycznego. Stanowi on wykonywanie przez pracowników zatrudnionych w zawodach medycznych, posiadających wyższe wykształcenie, czynności zawodowych poza normalnymi godzinami pracy w podmiocie leczniczym realizującym stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne.
Kwestia wynagrodzenia osób pełniących dyżur medyczny od dłuższego czasu budziła wątpliwości. Częściowo było to spowodowane orzecznictwem Sądu Najwyższego, który nie dawał jednoznacznych odpowiedzi na stawiane w tym kontekście pytania. Istota problemu dotyczyła tego, czy dyżur medyczny ze względu na jego specyficzne cechy powinien być kwalifikowany w całości w kategoriach pracy ponadnormatywnej – w tym jako wykonywanie obowiązków w godzinach nadliczbowych, czy też powinien być tak traktowany tylko w części, w jakiej powoduje przekroczenie norm czasu pracy obowiązujących pracowników medycznych. Przykładowo, jeśli pracownik medyczny przepracował w tygodniu jedynie 30 godzin w ramach normalnych godzin pracy, a więc poniżej obowiązującej go normy czasu pracy wynoszącej 37 godzin i 55 minut, a jednocześnie w tym samym tygodniu przebywał na dyżurze przez 10 godzin, to czy za cały czas dyżuru należy mu się wynagrodzenie jak za godziny nadliczbowe, czy tylko za dwie godziny i pięć minut, bo taki czas dyżuru wykracza poza wskazany nominał czasu pracy?
Rozbieżności w orzecznictwie
Rozważając powyższe zagadnienie, warto przytoczyć wyrok Sądu Najwyższego z 4 czerwca 2013 r., sygn. akt I PK 293/12. Sąd orzekł w nim, że za czas dyżuru medycznego pracownikowi przysługuje wynagrodzenie za każdą godzinę, obliczane jak za godziny nadliczbowe, niezależnie od tego, czy jego pełnienie spowodowało przekroczenie wymiaru czasu pracy obowiązującego tego pracownika. Sąd ten uznał, że czas pełnienia dyżurów medycznych stanowi dla pracowników wykonujących zawody medyczne odrębną od ich zwykłej pracy kategorię aktywności zawodowej, wobec czego praca świadczona w jego ramach musi być wynagradzana na innych zasadach niż ta standardowa. Za każdą godzinę dyżuru medycznego pracownikowi przysługuje więc zawsze wynagrodzenie obliczane jak za godziny nadliczbowe (zgodnie z art. 1511 par. 1–3 kodeksu pracy, dalej: k.p.), niezależnie od tego, czy czas dyżuru spowodował przekroczenie obowiązującego pracownika wymiaru (nominału) czasu pracy.
Z kolei w wyroku z 8 października 2013 r., sygn. akt III PK 110/12, Sąd Najwyższy przyjął, że wynagrodzenie jak za godziny nadliczbowe należy się tylko za czas dyżuru, który przekracza obowiązujące lekarzy normy czasu pracy. Podkreślił przy tym, że takie podejście jest uzasadnione we wszystkich tych przypadkach, w których pracownicy, pełniąc dyżury, nie wypełniają norm czasu pracy.
Wskazane powyżej orzeczenia zapadły w sprawach, w których problematyka dyżurów medycznych była rozpatrywana na dwóch różnych płaszczyznach – w pierwszym w odniesieniu do czasu pracy lekarza, a w drugim – w kontekście wynagrodzenia takiego pracownika. Mając to na uwadze, a także niejednoznaczny stan prawny, istniała potrzeba, aby kwestią tą ponownie zajął się Sąd Najwyższy.
Koniec sporu
W efekcie 6 listopada 2014 r. SN podjął uchwałę (sygn. akt I PZP 2/14) – tym razem w powiększonym siedmioosobowym składzie – w której wskazał, że wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych obejmuje dwa elementy: normalne wynagrodzenie za pracę oraz dodatek za pracę w godzinach nadliczbowych (art. 1511 par. 1 k.p.) oraz orzekł, że takie normalne wynagrodzenie wraz z dodatkiem przysługuje lekarzowi za każdą godzinę dyżuru medycznego dopiero po przekroczeniu obowiązującej go przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy.
SN podkreślił, że za każdą godzinę pracy nadliczbowej należy przede wszystkim wypłacić pracownikowi jego normalną stawkę godzinową, a do niej należy doliczyć dodatek za nadgodziny stanowiący dopłatę z tytułu świadczenia pracy w wymiarze wyższym niż pierwotnie ustalony. W tym zakresie wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych jest ekwiwalentem za pracę wykonywaną poza obowiązującą pracownika normą czasu pracy. Jednocześnie Sąd Najwyższy stwierdził, że nie ma podstaw do uznania, że identycznie powinno być obliczane wynagrodzenie za pracę w ramach dyżuru medycznego dopełniającego czas pracy do przeciętnej tygodniowej normy obowiązującej pracownika.
Normy czasu pracy należy bowiem rozumieć jako normy nakładu pracy pracownika, któremu odpowiada umówione wynagrodzenie za pracę. Podobnie rzecz się ma z wynagrodzeniem lekarza przewidzianym w umowie o pracę. Odpowiada ono nakładowi pracy tego pracownika w obowiązujących go normach czasu pracy. Za część dyżuru medycznego uzupełniającą obowiązującą lekarza przeciętną tygodniową normę czasu pracy otrzymuje on normalne wynagrodzenie w stawce określonej umową. Skoro zatem ta część dyżuru medycznego jest już wynagrodzona świadczeniem ekwiwalentnym do rozmiaru wykonywanej pracy w postaci normalnego wynagrodzenia, to odpowiednie stosowanie przepisów art. 1511 par. 1–3 k.p. (do czego zobowiązuje art. 95 ust. 5 ustawy o działalności leczniczej) nie może oznaczać konieczności podwojenia jego normalnego wynagrodzenia, lecz jedynie obowiązek wypłacania dodatków za godziny dyżuru przekraczające czas pracy lekarza ponad obowiązującą go przeciętną normę tygodniową.
Bez nadgodzin
Wracając do pytania czytelniczki, należy przyjąć, że pani Marzena w ramach swojej praktyki w gabinecie tygodniowo przepracowuje 28 godzin. Dyżur medyczny pełni przez 6 godzin. Łącznie daje to 34 godziny pracy. Oznacza to, że nie przekroczyła ona tygodniowej normy czasu pracy ustalonej dla lekarzy w wymiarze 37 godzin 55 minut na tydzień w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy. Tym samym pani Marzenie będzie przysługiwać za pracę w ramach dyżuru medycznego normalne wynagrodzenie i nie jest uprawniona do dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych.
Podstawa prawna
Art. 93 i 95 ustawy z 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 618 ze zm.).
Art. 1511 par. 1–3 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1502 ze zm.).