Nie każde przestępstwo zamyka drogę do kandydowania. Przepisy wyborcze są coraz bardziej liberalne. Na pytania DGP odpowiada dr Stefan Płażek, adwokat, adiunkt w Katedrze Prawa Samorządu Terytorialnego Uniwersytetu Jagiellońskiego
Coraz częściej słyszy się o przypadkach zatrzymania włodarzy gmin, którzy prowadzili samochód pod wpływem alkoholu. Na przykład burmistrz Gostynina został w styczniu skazany prawomocnym wyrokiem, ale odgrażał się, że będzie kandydował...
Z pewnością osoba skazana prawomocnym wyrokiem na karę pozbawienia wolności za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego nie ma obecnie możliwości kandydowania. Co pewien czas przepisy w tym zakresie są jednak ograniczane na korzyść kandydatów. Może już kandydować np. osoba skazana za dowolnie brutalne zniesławienie (jest ono ścigane z oskarżenia prywatnego) czy za zabójstwo człowieka przy nieudowodnionej umyślności. Ostatnio wprowadzoną (przez nowy kodeks wyborczy) liberalizacją jest, iż dla utraty wybieralności trzeba dodatkowo skazania na karę pozbawienia wolności. To bardzo źle, dotąd decydowała sama treść ustawy karnej (kwalifikacja danego przestępstwa), a odtąd – także konkretny sędzia poprzez jednostkową decyzję o wymiarze kary.
A jak do tej sytuacji ma się art. 6 ust. 3 pkt 3 ustawy o pracownikach samorządowych, który mówi o tym, że powinni się oni cieszyć nieposzlakowaną opinią?
Ten przepis jest martwy, bo jeśli ściśle go stosować, to każde przestępstwo powinno być przeszkodą do zostania pracownikiem samorządowym, w tym wójtem czy burmistrzem.
Wójt gminy Żytno za jazdę pod wpływem alkoholu został skazany na karę grzywny i usunięty z urzędu. Czy może kandydować w tych wyborach?
Tak, bo w poprzednim stanie prawnym do utraty mandatu wystarczyło skazanie także na grzywnę. Po wejściu w życie kodeksu wyborczego wiele osób niejako odzyskało możliwość ponownego kandydowania.
Ale jeśli wójt lub kandydat był skazany prawomocnym wyrokiem za jazdę pod wpływem alkoholu, to jest już wystarczająca przeszkoda, aby nie mógł kandydować. Nie ma tu znaczenia, czy realnie trafi do więzienia, czy też otrzyma karę w zawieszeniu?
Przepis prawa wyborczego nie mówi, że kandydat jest pozbawiony biernego prawa wyborczego jedynie wtedy, gdy zostanie skazany na karę bezwzględnego pozbawienia wolności, czyli bez zawieszenia. Jeśli w przyszłości pojawiłaby się interpretacja, iż osoby, którym jej wykonanie zawieszono, mogą kandydować, to byłby skandal. Póki co nie ma takich głosów. Pewnie z czasem będą.
Dlaczego od zatrzymania pijanego wójta do jego usunięcia ze stanowiska mija tak dużo czasu?
Wójt, który na początku kadencji jechał pod wpływem alkoholu, spokojnie może dotrwać do końca kadencji. Chyba nie było przypadku, w którym sam zrezygnowałby z mandatu. Sprawa więc ciągnie się w sądach przez kilka lat, zanim się uprawomocni.
Prawomocny wyrok nie oznacza jednak automatycznego wyrzucenia takiej osoby ze stanowiska...
Niestety, nie. Dalszym krokiem jest postanowienie komisarza wyborczego o wygaśnięciu mandatu, które teoretycznie powinno być wydane w 14 dni od wystąpienia przyczyny wygaśnięcia, lecz wszak sąd nie ma obowiązku oficjalnego powiadamiania komisarza. Jednak tu też wójt może się odwołać do wojewódzkiego sądu administracyjnego, a następnie do NSA. Tylko zaś co do postępowania przed WSA istnieje obowiązek szybkiego rozpoznania sprawy, w NSA trafia ona do normalnej kolejki. Można więc śmiało powiedzieć, że przy odrobinie szczęścia i sprytu całą kadencję można spokojnie działać na stanowisku wójta, jeśli na jej początku doszło do przestępstwa.
Kiedy wójt nie może otrzymywać uposażenia?
Jeśli w trybie art. 276 k.p.k. sąd lub prokurator zawiesi go w czynnościach tytułem środka zapobiegawczego. Taka jest istniejąca praktyka. Z kolei jeśli dochodzi do tymczasowego aresztowania, to za ten czas przysługuje pracownikowi połowa wynagrodzenia.
Na otarcie łez wójt, który musi odejść z urzędu przez wyrok, może liczyć na odprawę i ekwiwalent za niewykorzystany urlop.
Przepisy nie przewidują, że przestępca, który wcześniej jednak pracował, nie może otrzymać tych świadczeń. Kodeks pracy powinien mieć tu zastosowanie niezależnie od sytuacji.
Po zatarciu skazania znów można kandydować.
Do zatarcia może dojść po określonym czasie w zależności od typu przestępstwa. Dodatkowo przestępca powinien wystąpić o to do sądu. W efekcie może dojść do sytuacji, że w kolejnych wyborach samorządowych będą kandydować osoby, które w tych wyborach nie mogły, bo np. prowadziły samochód pod wpływem alkoholu.