Każdy obywatel bez szczególnego uzasadnienia może się domagać ujawnienia zarobków urzędników czy wysokości dotacji na inwestycje. Na odmowę organu przysługuje skarga do sądu administracyjnego. Nawet do roku więzienia grozi urzędnikowi, który nie przekazał w odpowiednim terminie wymaganych danych.
Prawo dostępu do informacji publicznych jest jednym z podstawowych praw zagwarantowanych obywatelom w konstytucji. Zgodnie z art. 61 ustawy zasadniczej każdy może uzyskiwać takie wiadomości o działalności organów władzy publicznej, w tym organów samorządu terytorialnego. Dzięki temu możemy się dowiedzieć o wszystkim, co dzieje się w gminie, powiecie czy województwie: nie tylko np. o zarobkach burmistrza, lecz także o wydatkach ponoszonych przez samorządy na inwestycje, szkolnictwo czy zdrowie.

Uprawnienia obywateli

W zakres uprawnień obywateli wchodzi zarówno wstęp na posiedzenia kolegialnych organów pochodzących z powszechnych wyborów (np. rady gminy czy powiatu), jak i dostęp do wszelkich dokumentów, sprawozdań i protokołów z ich obrad. Nikt nie musi przy tym uzasadniać powodów, dla których chce uzyskać takie informacje, gdyż te są jawne. Kolegialne organy samorządu terytorialnego mają obowiązek ich rozpowszechniania. Mieszkańcy danej miejscowości czy regionu mogą też zasięgać każdej wiadomości odnoszącej się do działań tych organów oraz podmiotów, którym samorząd zlecił wykonywanie funkcji publicznych, w szczególności gospodarowanie majątkiem gminy. Mogą się zapoznać ze sposobem stanowienia aktów publicznoprawnych, z informacjami o naborze kandydatów na wolne stanowiska, trybem działania rady gminy czy powiatu i zajmowanymi przez nie stanowiskami w sprawach lokalnych.
Prawo dostępu do informacji publicznych ma swoje ograniczenia. Ich zakres i zasady określone są w przepisach o ochronie informacji niejawnych oraz o ochronie innych tajemnic ustawowo chronionych. Prawo podlega ograniczeniu również ze względu na prywatność osoby fizycznej lub tajemnicę przedsiębiorcy. Nie dotyczy to jednak informacji o osobach pełniących funkcje publiczne, mających związek z pełnieniem tych funkcji, w tym o warunkach powierzenia i wykonywania urzędu, ani przypadku, gdy osoba fizyczna lub przedsiębiorca rezygnują z przysługującego im prawa.

Tryb udostępniania

Udostępnianie informacji publicznej na wniosek obywatela następuje bez zbędnej zwłoki, nie później niż w terminie 14 dni od dnia wystąpienia z tym pismem. Jeżeli informacja publiczna nie może być podana w terminie ustawowym, podmiot obowiązany do jej udostępnienia powiadamia w tym terminie o powodach opóźnienia oraz o czasie, w jakim udostępni informację. Nie może one jednak przekraczać 2 miesięcy od dnia złożenia wniosku.
Co do zasady udostępnianie pożądanych danych na wniosek obywatela powinno nastąpić w sposób i w formie zgodnej z wnioskiem, chyba że środki techniczne, którymi dysponuje urząd lub organ, nie umożliwiają uczynienia tym oczekiwaniom zadość. W takim przypadku organ powiadamia pisemnie wnioskodawcę o przyczynach braku możliwości udostępnienia informacji zgodnie z wnioskiem i wskazuje, w jaki sposób lub w jakiej formie może ją udostępnić.
W niektórych przypadkach udostępnienie informacji publicznej może się wiązać z opłatami. Taka sytuacja jest możliwa tylko, gdy organ miałby ponieść dodatkowe koszty związane ze wskazanym we wniosku sposobem udostępnienia lub koniecznością przekształcenia informacji w formę wskazaną w prośbie obywatela.Opłata nałożona na wnioskodawcę nie może tych kosztów przekraczać.

Skarga do sądu

Na brak udostępnienia informacji publicznej można wnieść skargę do sądu administracyjnego. Taka sytuacja może skutkować odpowiedzialnością karną osoby zobowiązanej do ujawnienia danych. Do skarg rozpatrywanych w postępowaniu o udostępnienie informacji publicznej stosuje się, co do zasady, przepisy ustawy z 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. nr 153, poz. 1270), z tym że przekazanie akt i odpowiedzi na skargę następuje w terminie 15 dni od jej otrzymania. Samą zaś skargę rozpatruje się w terminie 30 dni od otrzymania akt wraz z odpowiedzią na nią.
Ustawa o dostępie do informacji publicznej nie przewidziała żadnej formy reakcji na sytuację, gdy informacja publiczna, która powinna się znaleźć w Biuletynie Informacji Publicznej danego podmiotu, wcale tam się nie pojawia. Nie istnieje bowiem roszczenie o opublikowanie danej wiadomości. Równocześnie ani przepisy kodeksu postępowania administracyjnego, ani również ustawa – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi nie przewidują formy zaskarżenia np. pism informacyjnych pochodzących od organów, wskazujących na BIP czy stronę internetową jako miejsce udostępnienia oczekiwanych danych.
Taką możliwość ukształtowało jednak orzecznictwo, które przyjmuje, że strona ma prawo kwestionowania bezczynności organu, w przypadku gdy uznaje, iż żądane informacje są informacjami publicznymi i powinny być udzielone w trybie wnioskowym. W przypadku takiej skargi sąd dokonuje kwalifikacji żądanych informacji i w zależności od ich charakteru podejmuje rozstrzygnięcie. Stwierdzając lub nie bezczynność organu w zakresie informacji publicznej, ocenia prawidłowość dokonania przez organ kwalifikacji wniosków.
Ustawa przewiduje też odpowiedzialność karną konkretnych urzędników za nieudostępnienie informacji publicznej. Zgodnie z przepisami, kto, wbrew ciążącemu na nim obowiązkowi, nie udostępnia informacji publicznej, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Dla tego przestępstwa wystarczy fakt, że nie została udostępniona wiadomość podlegająca ujawnieniu. Ustawodawca penalizuje więc każde tego rodzaju przestępstwo: zarówno w trybie bezwnioskowym, tj. zaniechanie umieszczenia w Biuletynie Informacji Publicznej, jak również w trybie na wniosek obywatela.
Obowiązek udzielenia informacji publicznej nie dotyczy wszystkich zatrudnionych w gminie, powiecie czy województwie. Do działania w tym zakresie zobowiązana jest osoba kierująca instytucją lub inna przez nią upoważniona.

Wzór pisma

Wnioskodawca:

Jan Kowalski

ul. Krótka 8

20-332 Warszawa

(imię i nazwisko/nazwa firmy/jednostki, adres, telefon, ew. adres e-mail)

Gmina Krzywda

ul. Żelechowska 24B

21-470 Krzywda

Wniosek o udostępnienie informacji publicznej

Na podstawie art. 2 ust. 1 i art. 10 ust. 1 ustawy z 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej (Dz.U. nr 112, poz. 1198 z późn. zm.) proszę o udostępnienie informacji publicznej w zakresie:

● informacji na temat kosztów utrzymania i funkcjonowania urzędu gminy w rozbiciu na poszczególne komórki organizacyjne gminy,

● informacji na tematy dofinansowania otrzymanego przez gminę ze środków europejskich,

● informacji na temat kosztów poniesionych na zadania inwestycyjne związane z rozbudową gminnej sieci wodociągowej i kanalizacyjnej w rozbiciu na lata 2011–2013.

Jednocześnie, na podstawie art. 14 ust. 1 powołanej ustawy, wnoszę o udostępnienie mi powyższych informacji w następujący sposób:

● udostępnienie dokumentów do przeglądania (i ewentualnie kopiowania) w urzędzie, w uzgodnionym terminie

● przesłanie informacji pocztą elektroniczną w postaci plików komputerowych na podany powyżej adres

● przesłanie informacji w formie wydruku pocztą na podany powyżej adres

● przesłanie informacji pocztą na podany powyżej adres w formie zapisu cyfrowego: dysku CD, dysku DVD

● inny sposób: .......................................

Wyrażam zgodę na przetwarzanie moich danych osobowych przez Starostwo Powiatowe dla celów realizacji wniosku, zgodnie z ustawą z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz. U. z 2002 r. nr 101, poz. 926 z późn. zm.).

.........................................

miejscowość i data

....................................................

podpis wnioskodawcy

1. Za udzielone informacje może być pobrana opłata

Mieszkaniec jednej z dużych gmin miejskich złożył wniosek o udostępnienie informacji publicznej w zakresie wszystkich dokumentów związanych z pracami nad planami zagospodarowania przestrzennego gminny w latach 2000–2012. Domaga się udostępnienia kserokopii powyższych dokumentów oraz nagrania ich skanów na płytę CD.

W zależności od skali i ilości żądanych dokumentów udzielenie informacji publicznej w powyższym zakresie może się wiązać z koniecznością wniesienia opłaty. Przykładowo jeżeli zobowiązany do udzielenia informacji organ ustali, że powinien udostępnić wnioskodawcy kilka tysięcy stron dokumentów, to ze względu na koszty realizacji takiego żądania organ mógłby rozważyć poinformowanie wnioskodawcy, że zostanie od niego pobrana opłata.

W takiej sytuacji należy wyliczyć i przedstawić wnioskodawcy wysokość tej opłaty, pamiętając, że nie może ona przewyższać dodatkowych kosztów związanych ze sporządzeniem kserokopii i skanów (oraz ich nagraniem na płytę DVD). Dodatkowe koszty powinny uwzględniać koszty zużytych materiałów (papier, toner) i energii elektrycznej, eksploatację sprzętu oraz wynagrodzenia pracowników (te ostatnie tylko wtedy, gdy żądanie było dla organu szczególnie pracochłonne, a jego realizacja odbywała się po godzinach pracy urzędu).

W takim przypadku organ w terminie 14 dni od dnia złożenia wniosku powiadomi wnioskodawcę o wysokości opłaty. Zgodnie z przepisami udostępnienie informacji następuje po upływie 14 dni od dnia powiadomienia wnioskodawcy, chyba że wnioskodawca dokona w tym terminie zmiany wniosku w zakresie sposobu lub formy udostępnienia danych albo wycofa wniosek.

2. Dostęp do niektórych danych wymaga szczególnego uzasadnienia

Wnioskodawca domaga się omówienia prac uchwałodawczych, w tym zreferowania uwag zgłoszonych w czasie konsultacji społecznych, posiedzeń rady gminy, dotyczących zmian w gminnych przepisach zagospodarowania przestrzennego w latach 2005–2013.

W sytuacji gdy podmiot zobowiązany do udzielenia informacji publicznej nie dysponuje na dzień złożenia wniosku gotową informacją, a jej udostępnienie wymaga podjęcia dodatkowych czynności polegających na sięgnięciu np. do dokumentacji źródłowej, wtedy wytworzenie dokumentu żądanej treści wskazywać będzie na proces jej przetworzenia. Wówczas żądana informacja będzie miała charakter informacji przetworzonej, tj. takiej, która co do zasady wymaga dokonania stosownych analiz, obliczeń, zestawień statystycznych połączonych z zaangażowaniem w ich pozyskanie określonych środków osobowych i finansowych. Zgodnie z ustawą uzyskanie tego typu danych możliwe jest w zakresie, w jakim jest to szczególnie uzasadnione ze względu na interes publiczny. Wobec tego organ, ustalając szczególną istotność udostępnienia informacji dla interesu publicznego, powinien wezwać wnioskodawcę do wykazania takiego interesu. Jeżeli oceniając zebrany w sprawie materiał, organ dojdzie do wniosku, że udzielenie informacji przetworzonej nie jest uzasadnione szczególnym interesem publicznym, powinien wydać decyzję, którą odmówi udostępnienia żądanej informacji.

Podstawa prawna
Ustawa z 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej (Dz.U. nr 112, poz. 1198 ze zm.).