Wysokość świadczenia zależy od przychodu i od okresu podlegania ubezpieczeniu. Zasady jego określania nie są jednak proste
Osoby wykonujące pracę na umowę-zlecenia lub na własny rachunek w razie niezdolności do pracy spowodowanej chorobą mogą nabyć prawo do zasiłku, ale tylko wtedy, gdy:
● przystąpiły do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego;
● posiadają stosownie długi okres ubezpieczenia chorobowego, czyli upłynął tzw. okres wyczekiwania, chyba że spełniają warunki do uzyskania zasiłku od pierwszego dnia niezdolności, o czym stanowi art. 4 ust. 3 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (dalej: ustawa chorobowa). Ubezpieczony nabywa prawo do zasiłku chorobowego po upływie 90 dni nieprzerwanego ubezpieczenia, jeżeli ma ono charakter dobrowolny. Do tego okresu wlicza się także poprzednie okresy ubezpieczenia chorobowego, jeżeli przerwa między nimi nie przekroczyła 30 dni. [przykład 1]
Ważne 12 miesięcy
Podstawę wymiaru zasiłku chorobowego przysługującego ubezpieczonemu niebędącemu pracownikiem stanowi przychód za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy. Przychodem jest tu kwota stanowiąca podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, po odliczeniu kwoty odpowiadającej 13,71 proc. Jeżeli niezdolność´ powstała wcześniej, podstawę zasiłkową stanowi przeciętny miesięczny przychód z faktycznego okresu ubezpieczenia – za pełne kalendarzowe miesiące, przy czym w przypadku tych osób jest to miesiąc, w którym ubezpieczenie rozpoczyna się od pierwszego dnia. Niepełnym kalendarzowym miesiącem ubezpieczenia jest więc miesiąc, w którym przed datą objęcia tym ubezpieczeniem przypada sobota lub dzien´ ustawowo wolny od pracy (niedziela, święto).
Istotne są daty
W przypadku gdy chory podlegał ubezpieczeniu chorobowemu jeszcze krócej, niemożliwe jest obliczenie wysokości zasiłku według tych reguł. Jez˙eli bowiem niezdolność do pracy powstała w pierwszym lub drugim (o ile pierwszy miesiąc jest niepełnym kalendarzowym miesiącem ubezpieczenia) kalendarzowym miesiącu ubezpieczenia chorobowego, to podstawę wymiaru zasiłku ustala się na zasadach specjalnych – odpowiednio dla ubezpieczonych, dla których została określona najniz˙sza podstawa wymiaru składek i dla których taka najniższa podstawa nie została określona. [tabela]
Jeżeli niezdolność do pracy powstała przed upływem pełnego miesiąca kalendarzowego ubezpieczenia chorobowego, a okres tego ubezpieczenia rozpoczął się nie później niż 30 dni od ustania ubezpieczenia z innego tytułu, to podstawę wymiaru zasiłku stanowi przychód za pierwszy kalendarzowy miesiąc ubezpieczenia – po uzupełnieniu. Uzupełnienie polega na tym, że jako podstawę zasiłku przyjmuje się pełną miesięczną kwotę, od której zostałaby opłacona składka chorobowa, gdyby osoba podlegała temu ubezpieczeniu przez pełny miesiąc kalendarzowy. Sposoby uzupełnienia przychodu zależą od systemu wynagradzania zleceniobiorcy. [przykłady 2, 3, 4]
Działalność przed porodem
Dość powszechnym zjawiskiem jest zakładanie działalności gospodarczej przez kobiety będące w zaawansowanej już ciąży. Od razu przystępując do ubezpieczenia chorobowego i opłacając składki chorobowe od najwyższej podstawy wymiaru, liczą na świadczenia zasiłkowe, w tym na wysoki zasiłek macierzyński. Muszą one jednak pamiętać, że w razie choroby nie dostaną od razu zasiłku chorobowego z tytułu działalności. Stan ciąży nie ma wpływu na konieczność odczekania 90 dni na zasiłek chorobowy. Może być więc tak, że prędzej kobieta zdąży urodzić, niż uzyskać prawo do zasiłku chorobowego. Wtedy nabędzie uprawnienie do zasiłku macierzyńskiego, gdyż okres wyczekiwania nie jest tu wymagany.
Podstawa wymiaru zasiłku dla ubezpieczonych

PRZYKŁAD 1
90 dni oczekiwania
Ze zleceniobiorcą została zawarta umowa-zlecenie na czas oznaczony od 2 marca do 30 czerwca 2015 r. Zleceniobiorca przystąpił od razu do ubezpieczenia chorobowego. Wynagrodzenie za wykonanie wymowy wynosi 6000 zł, z tym że zostało rozłożone na cztery kwoty po 1500 zł miesięcznie. Zleceniobiorca miał w marcu wypadek i choruje od 23 marca do 3 czerwca 2015 r. Ze względu na to, że nie ma wcześniejszego okresu ubezpieczenia chorobowego, prawo do zasiłku nabędzie dopiero po upływie 90-dniowego okresu wyczekiwania. Zasiłek dostanie za okres od 31 maja do 3 czerwca, tj. za 4 dni. Podstawą tego zasiłku będzie kwota przychodu za marzec, tj. 1294,35 zł [1500 zł – (1500 zł x 13,71 proc.)].
PRZYKŁAD 2
Jednorazowe wynagrodzenie
Zleceniobiorca wykonuje umowę-zlecenie w okresie od 10 marca do 30 czerwca 2015 r. i podlega z tego tytułu dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu. Zachorował 30 marca 2015 r. Zgodnie z umową-zleceniem wynagrodzenie wynosi 3500 zł i zostanie wypłacone jednorazowo, po zakończeniu pracy. Do końca lutego 2015 r. zleceniobiorca był zatrudniony na umowę o pracę, więc jest uprawniony do zasiłku ze względu na przerwę w ubezpieczeniu nie dłuższą niż 30 dni. Ponieważ przychód ubezpieczonego jest określony kwotowo, przychód za marzec podlega uzupełnieniu jak stały składnik wynagrodzenia. Jako podstawę wymiaru zasiłku chorobowego należy przyjąć kwotę przychodu, jaką by uzyskał, gdyby wykonywał pracę przez cały okres, na który umowa została zawarta w pierwszym kalendarzowym miesiącu ubezpieczenia (od 10 do 31 marca 2015 r.), po pomniejszeniu o 13,71 proc. W celu ustalenia uzupełnionego przychodu za marzec należy kwotę 3500 zł podzielić przez liczbę dni trwania umowy-zlecenia, tj. 113 dni (22 + 30 + 31 + 30 = 113) oraz pomnoz˙yć przez liczbę dni trwania umowy w marcu, tj. 22 dni (od 10 do 31 marca): 3500 zł : 113 x 22 = 681,42 zł, a po pomniejszeniu o część składkową – 588 zł [681,42 zł – (681,42 zł x 13,71 proc.)]
PRZYKŁAD 3
Kwotowa stawka godzinowa
Załóżmy, że zleceniobiorca z przykładu 2 zachorował w kwietniu i jest wynagradzany kwotową stawką godzinową, a rozliczenia następują w cyklach miesięcznych. Przychód zleceniobiorcy z tytułu wykonywania pracy w marcu wyniósł 960 zł. W związku z tym, z˙e niezdolność do pracy powstała przed upływem pełnego kalendarzowego miesiąca ubezpieczenia chorobowego, podstawę wymiaru zasiłku chorobowego stanowi przychód ubezpieczonego uzyskany za marzec, po pomniejszeniu o 13,71 proc. oraz po uzupełnieniu do pełnej miesięcznej kwoty wynoszącej:
[960 zł – (960 zł x 13,71 proc.)] = 828,38 zł : 22 dni x 31 dni = 1167,26 zł
PRZYKŁAD 4
Działalność pozarolnicza
Osoba, która do końca lutego 2015 r. pracowała na umowę-zlecenie z ubezpieczeniem chorobowym, rozpoczęła prowadzenie działalności pozarolniczej od 16 marca 2015 r. i od tej daty została objęta ubezpieczeniem chorobowym. Od 26 marca choruje. Jako podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe za marzec 2015 r. przedsiębiorca wykazał kwotę 766,26 zł (minimalna podstawa do składek w 2015 r. – 2375,40 zł : 31 dni marca x 10 dni podlegania ubezpieczeniom w marcu). Podstawę wymiaru zasiłku chorobowego stanowi przychód za marzec, po pomniejszeniu o 13,71 proc. oraz po uzupełnieniu do pełnej miesięcznej kwoty, wynoszącej:
[766,26 zł – (766,26 zł x 13,71 proc.)] = 661,21 zł : 10 dni x 31 dni = 2049,75 zł
Podstawa prawna
Art. 3 pkt 4, art. 48 i art. 49 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 159).