Ogólna zasada co do wynagradzania jest taka, że pracownik ma prawo do godziwego zarobku. Musi być ono adekwatne do rodzaju wykonywanej pracy, jak również takie samo dla świadczących jednakowe czynności lub o takiej samej wartości. O wszystkich dodatkowych profitach finansowych dla pracownika decyduje pracodawca.
Warunki płacy za pracę i przyznawania innych świadczeń z nią związanych, co do zasady, określane są w umowie. Możliwe jest jednak ich ustalenie w układach zbiorowych pracy oraz regulaminach wynagradzania. Zarówno premie, jak i nagrody mają charakter jedynie uzupełniający, co znaczy, że nie mogą stanowić samodzielnego wynagrodzenia.

Różny charakter

Premia to dodatkowy składnik wynagrodzenia i jest przyznawana po spełnieniu przez pracownika określonych warunków. Pracodawca ustala zatem kryteria i czas wypłaty bonusu oraz sposób obliczania jego wysokości. Po spełnieniu kryteriów zatrudnionemu przysługuje roszczenie o premię, a zatem może jej dochodzić na drodze sądowej. Jeżeli konkretna osoba nabyła do niej prawo w danym okresie, to niezależnie od tego, czy nadal jest pracownikiem, premia jej przysługuje.
Ponadto zgodnie z art. 105 kodeksu pracy podwładnym, którzy przez wzorowe wypełnianie swoich obowiązków (przejawianie inicjatywy w pracy, podnoszenie jej wydajności i jakości) przyczyniają się szczególnie do wykonywania zadań zakładu, mogą być przyznawane nagrody i wyróżnienia. Zasadniczo przez nagrodę należy rozumieć określone świadczenie pieniężne lub rzeczowe, które pracodawca wypłaca podwładnym wedle swojego uznania. Fundamentalną cechą nagrody jest to, że jest ona fakultatywna.
Oznacza to, że pracownik, chociażby się wyróżniał, to nie ma wobec firmy roszczenia o jej uzyskanie. Pracodawca nie jest również zobowiązany do przydzielania nagród. Jeśli już jednak rozdaje, to powinien pamiętać o tym, że uznaniowość w ich przyznawaniu np. jedynie mężczyznom lub tylko pracownikom powyżej ( lub poniżej) określonego wieku, może prowadzić do naruszenia zasady równego traktowania.
Premia i nagrody mają zatem podobną motywacyjną funkcję. Nie należy ich jednak ze sobą utożsamiać ze względu na inne przesłanki ich przyznawania.

Nieostre kryteria

Odrębną regulację w zakresie premiowania zawierają przepisy dotyczące korpusu służby cywilnej (SC). Stosownie bowiem do art. 93 ustawy o służbie cywilnej członkom korpusu SC za szczególne osiągnięcia w pracy zawodowej można przyznać nagrodę ze specjalnie utworzonego w tym celu funduszu. Ta pula w wysokości 3 proc. planowanych wynagrodzeń osobowych pozostaje w dyspozycji dyrektorów generalnych urzędów i może być przez nich podwyższana w ramach posiadanych środków na płace.
Podstawą przyznania nagrody urzędnikowi służby cywilnej są więc szczególne osiągnięcia w pracy. Problem w tym, że jest to pojęcie nieostre, trudno bowiem określić kryteria, od jakiego momentu rezultaty na polu zawodowym mają wyjątkowy charakter. Co więcej, ustawa nie daje podstaw do ich określania.
Ponadto mimo szczególnych osiągnięć przyznanie nagrody pracownikowi jest nieobowiązkowe. Konsekwencją jest zagrożenie powstania nadużyć. Nagrody albo mogą trafić do wszystkich pracowników, bez względu na to, czy wystąpiły przesłanki ich przyznania, albo być skierowane tylko do nielicznej grupy osób. Aktualnie brak jest jednak podstaw prawnych do zmiany zasad przyznawania nagród członkom korpusu służby cywilnej.

Ważny staż

Drugi rodzaj gratyfikacji, jaki mogą dostawać pracownicy w służbie cywilnej, określony został mianem nagrody jubileuszowej. Zgodnie z art. 99 ustawy o służbie cywilnej może ją otrzymać członek SC za wieloletnią prace. Minimalny staż pracy, jaki trzeba mieć, to 20 lat pracy. Po każdorazowym przepracowaniu 5 lat członek służby otrzymuje nagrodę, aż do 45. roku pracy. Wysokość wynagrodzenia wzrasta wraz ze stażem pracy, od 75 proc. wynagrodzenia miesięcznego do 400 proc. Do okresów pracy wlicza się poprzednie staże zatrudnienia (z pewnymi wyjątkami) oraz inne udowodnione okresy, jeżeli z mocy odrębnych przepisów są uwzględniane, bo zależą od nich uprawnienia pracownicze.
Podstawa prawna
Ustawa z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.). Ustawa z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (Dz.U. nr 227, poz. 1505 z późn. zm.).

Waldemar Laskowski