Uprawnieni do udzielania ulg mają problemy z ustaleniem własnego charakteru produkcji i usług. Trudna do uchwycenia bywa bowiem granica pomiędzy produktem wytworzonym a oferowanym.
Pracodawcy, którzy nie zapewniają wymaganego poziomu zatrudnienia osób niepełnosprawnych i w związku z tym rozliczają się z wpłat na Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON), mogą korzystać z ulg z tytułu zakupów od pracodawców osiągających wysokie wskaźniki zatrudnienia tych osób.
Uprawnieni sprzedający
Ulg udzielają uprawnieni sprzedający. Obecnie są nimi pracodawcy otwartego i chronionego rynku pracy o co najmniej 25-etatowym zatrudnieniu ogółem i co najmniej 30-procentowym wskaźniku zatrudnienia osób o znacznym stopniu niepełnosprawności lub osób o szczególnych schorzeniach i umiarkowanym stopniu niepełnoprawności.
Warto pamiętać, że ulgi we wpłatach na PFRON są instrumentem wsparcia pośredniego dla podmiotów uprawnionych do ich wystawiania. Zachęcają dodatkowo do współpracy z tymi podmiotami, przez co zatrudnienie w nich jest stabilniejsze.
To wsparcie nie jest jednak ukierunkowane na dowolną aktywność sprzedającego. Ulgi wspierają tylko faktyczne wytwarzanie przez niego dóbr. Z art. 22 ust. 1 i 8 ustawy z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 2046 ze zm.) wynika, że ulgi należą się tylko z tytułu zakupu u uprawnionego sprzedającego jego produkcji własnej lub jego usług własnych (z wyłączeniem usług handlowych).
W art. 22 ust. 1 ustawy o rehabilitacji jest mowa odrębnie o usługach lub o produkcji (według definicji ekonomicznej obejmującej usługi). Biorąc pod uwagę domniemanie racjonalności ustawodawcy, należy uznać, że po spójniku „lub” nie używałby odrębnie pojęcia całkowicie zawierającego się w innym pojęciu. Dlatego należy uznać, że produkcja i usługi, o których mowa w tym przepisie, to wyroby (towary) i usługi.
Własny charakter produkcji i usług nastręcza sprzedającym sporo problemów. Tymczasem większość z nich można łatwo rozwiązać. W największym skrócie, spełnienie tego warunku sprowadza się do udzielania ulg tylko na to, co samemu się wytworzyło. Ustalenie tego wymaga odpowiedzi na dwa pytania:
1) co oznacza samemu, czyli kto dokładnie ma wytwarzać dane dobro, by było ono dobrem własnym sprzedającego,
2) co dokładnie jest tym wytworem sprzedającego.
Kontrahenci nie, zleceniobiorcy tak
Wiele firm udzielających ulg działa w branży porządkowej, ochrony i tekstylnej. Prześledźmy zatem na ich przykładzie, co jest, a co nie jest usługą własną, odpowiadając na powyższe pytania.
Przepis art. 22 ustawy o rehabilitacji mówi o usłudze i produkcji sprzedającego. Ma to kilka skutków, m.in. taki, że analizę tego, kto wytworzył dane dobro, należy odnosić zawsze do podmiotu, a nie personalnie do osób biorących udział w wytwarzaniu dobra. Osoby realizujące produkcję lub usługę sprzedającego mogą być dowolnej sprawności, płci, narodowości. Mogą być jego pracownikami, zleceniobiorcami czy pracownikami tymczasowymi. Ważne, by w wykonaniu usługi nie uczestniczyły inne podmioty, bo wówczas z zasady dochodzi do pośrednictwa w sprzedaży usług innych podmiotów, a nie usług wytworzonych przez sprzedającego. [przykład 1]

PRZYKŁAD 1

Ochrona obiektów

Sprzedający X zawarł umowę ochrony obiektów A, B i C oraz statku D, przy czym:

● A ochraniają pracownicy X,

● B ochraniają zleceniobiorcy i pracownicy tymczasowi,

● C ochrania podwykonawca,

● D ochraniają specjalnie wyszkoleni pracownicy Y, których praca została udostępniona X na podstawie umowy outsourcingu pracowniczego zawartej z Y.

W związku z tym X wystawi ulgę z tytułu ochrony A, B i D oraz obliczy ją na podstawie przychodów osiągniętych z tego tytułu, choćby wszystkie ww. obiekty (A – D) zostały wymienione w jednej umowie lub zamówieniu publicznym. X nie może ani odmówić wystawienia ulgi na usługi w A, B i D (bo usługi w A, B i D spełniają warunki do udzielenia ulgi), ani wystawić ulgi na A – D (bo w C usługa została wytworzona przez innego sprzedającego).

Produkcja czy usługa
Kolejnym krokiem jest ustalenie, co tak naprawdę jest przedmiotem sprzedaży uprawniającej do ulgi: produkcja własna czy usługa własna sprzedającego. Konieczne jest zatem ustalenie, jaki jest wkład sprzedającego w sprzedawane dobro, bo tylko na ten wkład można udzielić ulgi.
Należy pamiętać, że efektem produkcji jest wyrób o nowej jakości, a nie zestaw. Produkt nie jest więc tożsamy ze zbiorem elementów, z których powstał. W takim przypadku ulga zostanie udzielona z tytułu sprzedaży produkcji – bez konieczności stosowania pomniejszeń wynikających z wyłączenia elementów niewłasnych uprawnionego sprzedającego. Jeżeli jednak nie tworzy się nowego produktu – wkład sprzedającego nadal może występować, lecz będzie dotyczył jego usług. [przykład 2]

PRZYKŁAD 2

Pościel z monogramem

Nabywca B zakupił u sprzedającego A pościel hotelową. A szyje pościel, używając tkaniny, guzików, nici itd., których nie wyprodukował. Mimo to A wystawi ulgę z tytułu sprzedaży produkcji własnej. Jest bowiem producentem wytworzonej z nich pościeli. Produkt końcowy jest jakościowo inny od zbioru produktów wejściowych. Dlatego A wystawi B ulgę z tytułu produkcji pościeli bez pomniejszeń dotyczących surowców.

Jeżeli zaś B zamówi u A pościel z monogramem hotelu, a sprzedający w celu wykonania zlecenia nabędzie gotową pościel innego producenta, na której wyhaftuje emblemat, to wkładem sprzedającego będzie wyłącznie usługa związana z naniesieniem haftu na pościel i tylko na ten wkład sprzedającego w ostateczny produkt można wystawić ulgę.

Zestaw czy nowy efekt
Niekiedy granica pomiędzy produktem wytworzonym a oferowanym czy pomiędzy zestawieniem określonych produktów a wytworzeniem produktu jest trudna do uchwycenia. Może to dotyczyć np. systemów bezpieczeństwa złożonych z różnych elementów (komputery, kamery, czujniki, zabezpieczenia itd.). Większość tych instalacji jest zestawem określonych produktów (choćby dobór elementów składowych był podyktowany potrzebami klientów). Jednak może być również tak, że działania sprzedającego w sposób zasadniczy zmieniają właściwość instalacji, tak iż może ona stanowić odrębny produkt. W takich przypadkach należy przeanalizować, czy w wyniku działania sprzedającego przez zestawienie obcych produktów znacząco wpłynął on na ostateczną właściwość zespołu rzeczy, tak że uzyskały nową właściwość. Biorąc pod uwagę art. 22 ust. 1 ustawy o rehabilitacji, sprzedający przede wszystkim powinien ustalić, czy w odniesieniu do oferowanej rzeczy jest producentem w rozumieniu art. 3 pkt 2 lit. a lub c ustawy z 12 grudnia 2003 r. o ogólnym bezpieczeństwie produktów (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 2047) oraz czy wykonuje czynności przewidziane w art. 10 tej ustawy dla producenta. [przykłady 3 i 4]

PRZYKŁAD 3

Niewłasny zestaw

Nabywca zakupił u uprawnionego sprzedającego kamery, a nazajutrz – komputer i monitory (wszystkie przedmioty wyprodukowane przez inny podmiot niż sprzedający). Sprzedający nie wystawi ulgi z tytułu produkcji (nie wyprodukował sprzedawanych dóbr) ani z tytułu usługi (z uwagi na jej brak). Jeżeli nabywca kupi jednego dnia zestaw składający się z tych produktów, to nadal sprzedający nie będzie ich producentem, ale jego wkład może polegać ewentualnie na usłudze kompilacji zestawu i tylko z tego tytułu mogłaby zostać wystawiona ulga (nie będzie obejmować wartości produktów, lecz wartość usługi).

PRZYKŁAD 4

Czujniki

A na zlecenie B zainstalował mu m.in. czujniki ruchu (urządzenia wytworzone przez inny podmiot). Dlatego może wystawić B ulgę z tytułu usługi zaprojektowania i wykonania instalacji czy konsultacji dotyczącej wyboru urządzeń do zainstalowania. Urządzenie zostało bowiem wytworzone przez inny podmiot i sprzedający nie jest jego producentem. Jeżeli jednak zmieni właściwości tych czujników zgodnie ze specyfikacją klienta (a w sposób nieudostępniony przez producenta tych urządzeń), to będzie to istotna zmiana ich właściwości. W efekcie będzie mógł wystawić ulgę również w zakresie obejmującym także wartość tych urządzeń.

Dostawa odrębnie
W przypadku wystawiania ulg z tytułu sprzedaży usług należy pamiętać, że w ramach umów na świadczenie usługi sprzedający umawia się również na dostarczanie określonych produktów do nabywcy. Jeżeli nie jest ich producentem, to nie może udzielić ulgi z tytułu ich sprzedaży, lecz ewentualnie na usługę ich dostarczenia do nabywcy (na zakup nie można wystawić ulgi, ponieważ z zakresu uprawniającej kooperacji wyłączone zostały usługi handlowe). Nie oznacza to jednak konieczności pomniejszania kwoty ulgi z tytułu wykonanych usług o wartość wszystkich produktów wytworzonych przez innych producentów, które zostały zużyte do wykonania usług, a niepozostawione do dyspozycji nabywcy. Są one włączane do kalkulacji wykonania usługi. [przykład 5]

PRZYKŁAD 5

Usługi sprzątania

Nabywca B zakupił u uprawnionego sprzedającego A usługi sprzątania w obiektach X i Y. Przy wykonywaniu tych usług sprzątający używa m.in. niewyprodukowanego przez siebie sprzętu czyszczącego, ręczników papierowych oraz preparatów do czyszczenia posadzek i mebli. Dodatkowo w obiekcie X zostawia do dyspozycji pracowników nabywcy preparaty do czyszczenia mebli, mydło, papier toaletowy i ręczniki.

Wystawiając ulgę z tytułu usługi sprzątania w obiektach X i Y sprzedający nie zastosuje pomniejszeń z tytułu wykorzystanych przez siebie sprzętów, materiałów eksploatacyjnych i preparatów innych producentów. Materiały te są wliczone w kalkulację ceny usługi sprzątania, na którą wystawi ulgę. Natomiast jeżeli preparaty i materiały eksploatacyjne dostarcza do wykorzystania przez nabywcę, to w istocie nie jest to elementem usługi sprzątania, lecz dostawą towarów. Zatem ulga w tym przypadku może dotyczyć ewentualnie zakupu usługi wyszukania i dostawy tych przedmiotów nabywcy, a nie produkcji tych przedmiotów czy ich wartości.

Dalsze losy
Należy pamiętać, że przepisy nie precyzują dalszych losów dóbr, których zakup uprawnił nabywcę do ulgi. Dobra te mogą posłużyć do wytworzenia dalszych usług lub produktów. Nie odbiera to nabywcy tych dóbr prawa do ulgi – bez względu na to, czy dobra zostały ponownie wykorzystane przez pierwotne strony kooperacji, czy przez inne podmioty. [przykłady 6 i 7]

PRZYKŁAD 6

Ponowne bądź...

A udziela ulgi B na usługę zaprojektowania i instalacji systemu bezpieczeństwa. A może wystawiać kolejne ulgi B na wynajem, obsługę, konieczne przeprojektowania i konserwację systemu bezpieczeństwa wprowadzonego do B w ramach pierwotnej usługi. Na obie usługi, pierwotną i wtórną, A może wystawić B ulgi we wpłatach na PFRON. Ponowne wykorzystanie systemu jako przedmiotu, którego dotyczą usługi, nie pozbawia B poprzedniej ulgi ani nie uniemożliwia wystawienia kolejnych.

PRZYKŁAD 7

...dalsze wykorzystanie

Producent granulatu tworzyw sztucznych A sprzedaje go B i udziela mu z tego tytułu ulgi. B używa go do wytworzenia obudowy detektorów ruchu według specyfikacji podanej przez C. Zarówno B, jak i C nabywają prawo do ulgi: B – z tytułu zakupu granulatu (jako produkcji A) oraz C – z tytułu zakupu obudów do detektorów (jako produkcji B).