Seniorzy pozostają niemal niezauważeni jako obywatele, brak jest systemowych mechanizmów komunikowania się oraz włączania osób starszych w procesy decyzyjne w obszarach polityk i usług publicznych dotyczących tej grupy społecznej - twierdzi Fundacja Partycypacja Obywatelska. Jak sprawić, by senior był widzialny?

Tylko 7,8% osób powyżej 65. roku życia stara się angażować w życie lokalnej społeczności, blisko 32% w ogóle nie interesuje się życiem środowiska lokalnego, zaś pozostali deklarują przeważnie, że nie angażują się, bo: nie są w stanie aktywnie działać, nie widzą potrzeby działania lub nie wierzą w to, że ich aktywność coś zmieni - twierdzi Andrzej Klimczuk. Samorządy coraz częściej podejmują wysiłki, by zauważyć seniora. Bardzo często wzorują się na rozwiązaniach europejskich.

W przewodniku "Jak usłyszeć głos seniora" przytoczone zostały przykłady aktywizacji osób starszych w Wielkiej Brytanii i Szwecji.

Fora seniorów są jedną z form aktywizacji społecznej osób starszych na poziomie lokalnym w ramach niezależnych grup obywatelskich, promowaną przez AGE UK w ramach programu Speaking Up For Our Age. Fora nastawione są na stworzenie seniorom narzędzi umożliwiających zaangażowanie w kształtowanie polityk publicznych, współdecydowanie o sprawach ważnych dla ich grupy społecznej, partycypację obywatelską. Pozostałe dwie formy rozwijane pod auspicjami AGE UK to tzw. Centra Przyjaźni (ang. Friendships Centres) – nieformalne centra czy koła aktywności, rodzaj odpowiedników polskich Klubów Seniora oraz Seniorskie Grupy Zainteresowań (ang. Special Interests Groups), które skupiają się na rozwijaniu i kształtowaniu wśród seniorów różnego typu pasji i zainteresowań.

Do roku 2012 na terenie całej Wielkiej Brytanii działało ponad 620 lokalnych forów seniorskich, skupiających ponad 200 000 osób w wieku 50+. Głównymi obszarami, w których fora zabierają głos, reprezentując stanowisko i potrzeby seniorów, są usługi publiczne skierowane do osób starszych (zwłaszcza usługi opiekuńcze) świadczone na wszystkich poziomach – od lokalnego do centralnego.

Gmina Mora od kilku lat próbuje włączać aktywnie swoich obywateli we współdecydowanie o tym, co dzieje się na jej terenie. Władze lokalne powołały m.in. Panel Mora – ciało doradcze dostarczające lokalnym politykom dodatkowych informacji pomocnych przy podejmowaniu decyzji. Aktualnie jest to grupa około 160 obywateli powyżej 16. roku życia, którzy regularnie (mniej więcej 4 razy do roku) dostają od władz zapytania ankietowe dotyczące różnych aspektów życia w Mora – z prośbą o ich ocenę lub zaproponowanie pomysłów na zmiany i nowe rozwiązania.

Nowelizacja ustawy o samorządzie gminnym w Polsce umożliwiła zakładanie Rad seniorów. Są to grupy, które działają jako ciała konsultacyjno-doradcze. Są one już w ponad 60 miejscowościach w Polsce i z miesiąca na miesiąc powstają kolejne.

– Powstające rady to szansa na zwiększenie udziału osób starszych w życiu publicznym. Istnieje jednak ryzyko, że zamiast realnie działających ciał doradczych powstaną organy fasadowe, nie reprezentujące faktycznych interesów seniorów. W 2014 roku, w kontekście zbliżających się wyborów samorządowych, to ryzyko jest szczególnie podwyższone – mówi Beata Tokarz-Kamińska z Towarzystwa Inicjatyw Twórczych „ę”.

– Chcemy przyjrzeć się jak działają rady seniorów i wesprzeć ich członków w skutecznych działaniach w społeczności lokalnej. Zrealizujemy ogólnopolskie badanie rad seniorów. W zwycięskich społecznościach przeprowadzimy konsultacje społeczne i warsztaty dla seniorów. Przygotujemy poradniki: o projektowaniu miejsc przyjaznych seniorom oraz rekomendacje dla nowo powstających rad seniorów – dodaje Maria Klaman, koordynatorka projektu „ZOOM na rady seniorów”.

O tym, że rady seniorów mogą mieć realny wpływ na jakość życia ludzi starszych przekonuje Teresa Urban, Przewodnicząca Elbląskiej Rady Seniorów:
– Za nasz największy sukces uważam opracowanie projektu Elbląskiego Programu na Rzecz Osób Starszych na lata 2014-2020, który po szerokich konsultacjach społecznych skierowany został do zatwierdzenia przez Radę Miasta. Cieszy mnie powstawanie kolejnych rad seniorów w Polsce. Rady są bardzo potrzebne, bo po pierwsze integrują środowisko, pozwalają lepiej poznać jego potrzeby i są łącznikiem z samorządem, reprezentując interesy seniorów podczas podejmowania różnego rodzaju przedsięwzięć w mieście.

Rada Seniorów w Poznaniu działa 2007 roku. Z jej inicjatywy zostało powołane Centrum Inicjatyw Senioralnych, które rozpoczęło działalność 1 maja 2010 roku. Przedstawiciele MRS brali udział w pracach Komisji ds. przydziałów lokali w zasobach komunalnych i budownictwa TBS (Towarzystwo Budownictwa Społecznego). W Poznaniu na przestrzeni ostatnich 4 lat oddano ok. 200 mieszkań wybudowanych w systemie TBS, całkowicie przystosowanych do potrzeb osób niepełnosprawnych. Podczas prac Komisji, która przydzielała mieszkania, przedstawiciele MRS dbali o to, żeby w takich przydziałach uwzględniane były też starsze osoby.

To nie jedyne pozytywne przykłady z Polski. W "Jak usłyszeć głos seniora" czytamy również o Gdyni i Konstancinie.

Urząd Miasta w Gdyni organizuje spacery badawcze dla seniorów. Kilka lat temu miasto zdecydowało się wdrażać podejście zwane „design for all”, które zakłada, że na ostateczny wygląd przestrzeni mają wpływ nie tylko jej projektanci (architekci, designerzy), ale również użytkownicy. Seniorzy chodzą więc po określonych trasach i rozmawiają z urzędnikami m.in. o wysokości krawężników i innych barierach architektonicznych, oznaczeniach informacyjnych czy o poczuciu bezpieczeństwa.

Podobne rozwiązanie zastosowano w Konstancinie. Zadaniem dla zespołu projektowego była krytyczna analiza wycinka przestrzeni publicznej (ulicy Warszawskiej w Konstancinie) oraz opracowanie pakietu rekomendacji do zmian w jej obrębie. Wstępem do wizji lokalnej były warsztaty teoretyczne, w trakcie których uczestnicy wspólnie próbowali zdefiniować pojęcie „przestrzeni publicznej” oraz tworzyli listę czynników, które wpływają na jej przyjazność bądź wrogość. Następnym etapem była praca w terenie: zaopatrzeni w mapy uczestnicy spacerowali po analizowanym obszarze, oznaczając wybrane cechy. Obserwacje naniesione zostały na trójwymiarową makietę miasta, która w trakcie dalszej pracy była punktem wyjścia do tworzenia rekomendacji. Zgłoszone przez uczestników pomysły interwencji przestrzennych odnosiły się zarówno do rozwiązań w skali urbanistycznej, jak i do konkretnych propozycji wprowadzenia elementów małej architektury.

O krok dalej poszła Fundacja Cultureshock. Od 2003 r. prowadzi projekt badawczo-wdrożeniowy I’DGO (ang. Inclusive Design for Getting Oudoors). Jest to wieloetapowy, dogłębny proces badawczy, który stawia sobie za cel całościową analizę funkcjonowania osób starszych w przestrzeni publicznej (stąd m.in. pierwsza wersja poradnika dla dizajnerów opublikowana została dopiero po 4 latach trwania projektu, a inauguracja warsztatów dedykowanych bezpośredniemu projektowaniu przez osoby starsze ma mieć miejsce dopiero na dalszych etapach projektu – do tej pory seniorzy mogli „tylko” recenzować swoje otoczenie oraz tworzyć rekomendacje). Projekt I’DGO jest interdyscyplinarną inicjatywą trzech brytyjskich ośrodków akademickich, które łączy zainteresowanie wpływem dizajnu i aranżacji przestrzeni na jakość życia. Skala prowadzonych badań oraz zaangażowanie w proces badawczy licznych partnerów (firm, zakładów, instytucji rządowych oraz kancelarii prawniczych – łącznie 38 podmiotów) pozwala przypuszczać, że ambitny cel, który postawili sobie organizatorzy – przekrojowa analiza wpływu przystępności i przyjazności przestrzeni publicznej na jakość życia seniorów oraz opracowanie pełnego zestawu rekomendacji – jest możliwy do zrealizowania. Wnioski opracowane w trakcie I’DGO zostały włączone w opracowania Światowej Organizacji Zdrowia i brytyjskiego Departamentu Transportu.

Przewodnik "Jak usłyszeć głos seniora" wydała Fundacja Pracownia Badań i Innowacji Społecznych "Stocznia".