Po 1 stycznia 2016 r. ZUS i urzędy skarbowe stracą pierwszeństwo w zaspokajaniu swoich roszczeń. Skorzystają natomiast pracownicy i inwestorzy finansujący postępowanie restrukturyzacyjne
Od nowego roku, kiedy wejdą w życie przepisy ustawy z 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne (Dz.U. poz. 978), zmienią się zasady zaspokajania wierzycieli w postępowaniu upadłościowym. Jedną z najistotniejszych nowości jest znaczne ograniczenie uprzywilejowania ZUS i urzędów skarbowych. Na nowej regulacji skorzystają za to inwestorzy finansujący postępowanie restrukturyzacyjne.
Obecny stan prawny
Kolejność zaspokajania wierzycieli w postępowaniu upadłościowym ma bardzo duże znaczenie, ponieważ decyduje nie tylko o wysokości uzyskanego zaspokojenia, ale przede wszystkim o tym, czy dana grupa wierzycieli w ogóle otrzyma jakieś środki z masy upadłości. Zgodnie z ogólną zasadą, która pozostanie bez zmian, wierzyciele z dalszej kategorii mogą zostać zaspokojeni tylko po pełnym zaspokojeniu roszczeń wierzycieli należących do kategorii poprzedzających.
Obecnie zgodnie z art. 342 ust. 1 ustawy z 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 233 ze zm., dalej: p.u.n.) kolejność zaspokajania roszczeń wygląda następująco:
1) do pierwszej kategorii należą przede wszystkim koszty postępowania upadłościowego oraz należności powstałe z czynności syndyka i umów zawartych przez upadłego, których wykonania żądał syndyk. W przypadku postępowania z możliwością zawarcia układu będą to z kolei należności powstałe z czynności zarządcy lub upadłego. Co istotne, wskazane powyżej należności powinny być zaspokajane na bieżąco, w miarę wpływu stosownych sum do masy upadłości,
2) do drugiej kategorii obecnie należą przede wszystkim należności ze stosunku pracy oraz składki na ubezpieczenie społeczne za okres dwóch lat przed upadłością,
3) w trzeciej kolejności zaspokajane są podatki i inne daniny publiczne oraz pozostałe należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne,
4) dopiero do czwartej kategorii (i piątej – jeśli chodzi o odsetki starsze niż rok przed upadłością) zaliczani są wszyscy pozostali wierzyciele upadłego dłużnika, w tym zasadniczo jego kontrahenci.
Jak zatem widać, w aktualnym stanie prawnym należności publicznoprawne zaspokajane są wprawdzie po kosztach postępowania upadłościowego i należnościach pracowników upadłego, ale przed wszystkimi innymi wierzycielami, którzy zazwyczaj stanowią najliczniejszą grupę, posiadającą największe wierzytelności. Niestety niejednokrotnie ta ostatnia grupa otrzymuje jedynie minimalne zaspokojenie lub nie otrzymuje go wcale.
Nowe zasady sprzyjają ratowaniu firm
Wchodzące w życie 1 stycznia 2016 r. prawo restrukturyzacyjne gruntownie modyfikuje treść art. 342 p.u.n., tak by zasady zaspokajania wierzycieli w postępowaniu upadłościowym były bardziej sprawiedliwe, a jednocześnie zachęcały potencjalnych inwestorów do finansowania postępowań restrukturyzacyjnych.
To właśnie te postępowania mają się stać głównym sposobem naprawy niewypłacalnych podmiotów, w związku z tym prawo upadłościowe również ma sprzyjać ich realizacji. Z tego właśnie względu według nowych zasad w pierwszej kategorii zaspokajane będą należności ze stosunku pracy (za czas przed ogłoszeniem upadłości), składki na ubezpieczenie społeczne za trzy ostatnie lata przed upadłością oraz należności powstałe w postępowaniu restrukturyzacyjnym – zarówno z czynności zarządcy, jak i dłużnika, jeśli były dokonane za odpowiednią zgodą lub nie wymagały żadnej zgody.
W pierwszej kategorii znajdą się również należności z tytułu umowy kredytu lub innej podstawy finansowania układu w postępowaniu restrukturyzacyjnym, co właśnie ma zagwarantować inwestorom odzyskanie swoich środków w razie niepowodzenia układu. Aby jednak długi zaciągnięte w postępowaniu restrukturyzacyjnym w razie późniejszej upadłości zostały zaliczone do pierwszej kategorii, ogłoszenie upadłości musi nastąpić w wyniku rozpoznania uproszczonego wniosku o ogłoszenie upadłości złożonego w odpowiednim terminie.
Należy zauważyć, że przed zaspokojeniem wierzytelności zaliczonych do pierwszej kategorii, konieczne jest pokrycie kosztów postępowania oraz innych zobowiązań masy upadłości powstałych po ogłoszeniu upadłości. Koszty te zostaną wyłączone z pierwszej kategorii – do której są zaliczane obecnie – i będą stanowiły osobną grupę wydatków, zaspokajaną z pierwszeństwem przed wszystkimi innymi zobowiązaniami upadłego (czyli będą stanowić kategorię zero).
W efekcie trzeba się liczyć z tym, że nawet należności z pierwszej kategorii będą spłacane dopiero po zaspokojeniu szeroko pojętych kosztów postępowania, do których będą zaliczane m.in. wynagrodzenie syndyka, osób zatrudnionych przez syndyka i członków rady wierzycieli, jak również wszystkie koszty związane z likwidacją masy upadłości. Podobnie jak teraz koszty te będą pokrywane w miarę wpływu funduszy do masy upadłości.
Koniec przywilejów dla podatków
Prawdziwą rewolucję w porównaniu do obecnego stanu prawnego przejdzie jednak druga kategoria, która obejmie wszystkie inne należności wobec upadłego, niepodlegające zaspokojeniu w innych kategoriach, w tym podatki, pozostałe należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne (nieobjęte pierwszą kategorią) oraz wierzytelności innych kontrahentów. Ustawodawca zrównał pozycję zwykłych wierzycieli i wierzycieli publicznoprawnych, pozbawiając tych ostatnich dotychczasowego pierwszeństwa w związku z tym, że wszyscy wierzyciele w danej kategorii są zaspokajani proporcjonalnie. W konsekwencji zwykli wierzyciele nie będą musieli czekać na pełną spłatę wierzycieli publicznoprawnych, jak dotychczas, lecz będą zaspokajani tak jak oni, proporcjonalnie do wysokości swoich wierzytelności.
Odsetki od należności ujętych w pierwszych dwóch kategoriach będą również zaspokajane równomiernie w kategorii trzeciej, która dodatkowo obejmie ewentualne należności z tytułu darowizn, zapisów oraz kar grzywny (sądowych i administracyjnych) obecnie zaliczanych do ostatniej piątej kategorii.
Wspólnicy na końcu
W ostatniej – czwartej – kategorii będą spłacane należności wspólników i akcjonariuszy z tytułu pożyczki lub innej czynności prawnej o podobnych skutkach dokonanej na rzecz upadłego w okresie pięciu lat przed ogłoszeniem upadłości (wraz z odsetkami). Nie dotyczy to jednak pożyczek udzielonych na finansowanie postępowania restrukturyzacyjnego, jeżeli były dokonane za zgodą rady wierzycieli i jeżeli zostały spełnione inne warunki zaliczenia ich do kategorii pierwszej. Wszystkie inne należności wspólników i akcjonariuszy znajdą się właśnie w ostatniej kategorii; chyba że posiadają oni mniej niż 10 proc. głosów na zgromadzeniu wspólników albo walnym zgromadzeniu spółki, nie są członkami organów tych spółek i faktycznie nie prowadzą jej spraw – w takim przypadku będą traktowani jak zwykli wierzyciele zaliczani do kategorii drugiej.
Co również istotne, surowe reguły obejmą nie tylko bezpośrednich wspólników upadłego, ale także większościowych wspólników bądź akcjonariuszy tych wspólników. Jednocześnie dojdzie do uchylenia art. 14 par. 3 ustawy z 5 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1030 ze zm.), zgodnie z którym w przypadku ogłoszenia upadłości dochodzi do automatycznej konwersji wszystkich pożyczek wspólników udzielonych w ciągu dwóch lat przed dniem upadłości na wkład do spółki, co w praktyce uniemożliwiało wspólnikom dochodzenie roszczeń z tytułu pożyczki. Obecnie takie wierzytelności wspólników pozostaną w mocy, jednak będą oni musieli się liczyć z tym, że zostaną spłaceni jako ostatni, oczywiście pod warunkiem, że będą na to wystarczające fundusze.