Choć przepisy nie pozwalają z niego skorzystać zleceniobiorcom, ci otrzymają je, gdy udowodnią, że tak naprawdę byli pracownikami. Mogą to zrobić w postępowaniu przed sądem ubezpieczeń społecznych.
Świadczenie przedemerytalne ma stanowić pomost między okresem zatrudnienia a uzyskaniem emerytury. Warunki nabycia tego świadczenia określają szczegółowo przepisy ustawy o świadczeniach przedemerytalnych. Przewidują one różne możliwości nabycia prawa do tego świadczenia w zależności od wieku osoby uprawnionej, okresu uprawniającego do emerytury, okresu zatrudnienia w danym zakładzie pracy albo pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy oraz okresu opłacania składek na ubezpieczenie społeczne. Może na nie liczyć osoba, która:
1) do dnia rozwiązania stosunku pracy lub stosunku służbowego z powodu likwidacji pracodawcy lub niewypłacalności pracodawcy, u którego była zatrudniona lub pozostawała w stosunku służbowym przez okres nie krótszy niż 6 miesięcy, ukończyła co najmniej 56 lat (kobieta) oraz 61 lat (mężczyzna) i posiada okres uprawniający do emerytury wynoszący co najmniej 20 lat (kobieta) i 25 lat (mężczyzna),
2) do dnia rozwiązania stosunku pracy lub stosunku służbowego z przyczyn dotyczących zakładu pracy w rozumieniu przepisów ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, w którym była zatrudniona przez okres nie krótszy niż 6 miesięcy, ukończyła co najmniej 55 lat (kobieta) oraz 60 lat (mężczyzna) oraz posiada okres uprawniający do emerytury wynoszący co najmniej 30 lat (kobieta) i 35 lat (mężczyzna),
3) do dnia ogłoszenia upadłości prowadziła nieprzerwanie i przez okres nie krótszy niż 24 miesiące pozarolniczą działalność i za ten okres opłaciła składki na ubezpieczenia społeczne oraz do dnia ogłoszenia upadłości ukończyła co najmniej 56 lat (kobieta) i 61 lat (mężczyzna) i posiada okres uprawniający do emerytury wynoszący co najmniej 20 lat (kobieta) i 25 lat (mężczyzna),
4) zarejestrowała się we właściwym powiatowym urzędzie pracy w ciągu 30 dni od ustania prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy pobieranej nieprzerwanie przez okres co najmniej 5 lat i do dnia, w którym ustało prawo do renty, ukończyła co najmniej 55 lat (kobieta) oraz 60 lat (mężczyzna) i osiągnęła okres uprawniający do emerytury wynoszący co najmniej 20 lat (kobieta) i 25 lat (mężczyzna),
5) do dnia rozwiązania stosunku pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy, w którym była zatrudniona przez okres nie krótszy niż 6 miesięcy, posiada okres uprawniający do emerytury wynoszący co najmniej 35 lat (kobieta) i 40 lat (mężczyzna),
6) do 31 grudnia roku poprzedzającego rozwiązanie stosunku pracy lub stosunku służbowego z powodu likwidacji pracodawcy lub niewypłacalności pracodawcy, u którego była zatrudniona lub pozostawała w stosunku służbowym przez okres nie krótszy niż 6 miesięcy, posiadała okres uprawniający do emerytury wynoszący co najmniej 34 lata (kobieta) i 39 lat (mężczyzna).
Umowa cywilnoprawna
Osoba zatrudniona na podstawie umowy-zlecenia lub umowy o dzieło nie jest pracownikiem i dlatego nie mają do niej zastosowania regulacje pozwalające na uzyskanie świadczenia przedemerytalnego po utracie zatrudnienia. W praktyce zdarza się jednak, że osoby te mimo podpisania umowy cywilnoprawnej w rzeczywistości były zatrudnione w ramach stosunku pracy.
Zgodnie z kodeksem pracy przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym, a pracodawca – do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Nie ma przy tym znaczenia nazwa umowy. Oznacza to, że w razie podpisania przez strony umowy, na mocy której osoba fizyczna zobowiązuje się do wykonywania osobiście pracy, w sposób ciągły i podporządkowany poleceniom pracodawcy lub przełożonego, oraz gdy praca ma być wykonywana w miejscu i czasie określonym przez pracodawcę, to umowa ta ma cechy umowy o pracę. Bez znaczenia jest natomiast to, że strony nazwały ją umową-zleceniem lub umową o dzieło. Nie ma też znaczenia, czy strony sporządziły umowę w formie pisemnej, czy też poprzestały na ustnych ustaleniach. Wskazywał na to również Sąd Najwyższy w wyroku z 21 listopada 2000 r., sygn. akt I PKN 90/00, stwierdzając, że skoro można dowodzić istnienia stosunku pracy mimo zawarcia umowy nienazwanej umową o pracę, lecz np. umową-zlecenie lub o dzieło, to tym bardziej można żądać ustalenia stosunku pracy, gdy w ogóle nie zawarto umowy pisemnej ani jej na piśmie nie potwierdzono. Nawet więc jeśli strony zawarły umowę tylko w formie ustnej, można skutecznie dowodzić, że w istocie łączył je stosunek pracy.
Dla ustalenia, czy strony łączyła taka więź, często decydujące są okoliczności, w których była świadczona praca. Zwłaszcza istotne jest to, czy była wykonywana pod nadzorem ze strony pracodawcy, czy wymagała osobistego świadczenia, w określonym czasie i miejscu, oraz czy miała charakter czynności przynoszących konkretny, indywidualny rezultat, czy też polegała jedynie na wykonywaniu określonych działań pod kierownictwem szefa. Ponadto ważne jest, czy praca miała charakter ciągły, co jest typowe dla umowy o pracę, czy też dotyczyła tylko wykonania konkretnego dzieła, co jest charakterystyczne dla umowy o dzieło, lub obejmowała realizację doraźnej czynności lub usługi, co jest z kolei typowe dla zlecenia.
Co we wniosku
W praktyce powstają wątpliwości, czy osoba, która podpisała umowę cywilnoprawną, ale uważa, że była to umowa o pracę, może wystąpić do ZUS o świadczenie przedemerytalne, czy też powinna uprzednio wystąpić do sądu pracy z powództwem o ustalenie istnienia stosunku pracy. Moim zdaniem nie jest konieczne uprzednie wystąpienie do sądu pracy w celu ustalenia istnienia stosunku pracy, choć taka droga też jest dopuszczalna. Uważam, że osoba ubiegająca się o świadczenie przedemerytalne, a posiadająca umowę cywilnoprawną, może złożyć wniosek do ZUS o przyznanie tego świadczenia. Natomiast w razie niekorzystnej decyzji tego organu wynikającej z braku dokumentów potwierdzających istnienie stosunku pracy możliwe byłoby wykazywanie, że faktycznie była ona pracownikiem przed sądem ubezpieczeń społecznych rozpatrującym odwołanie od decyzji ZUS. Nie ma bowiem przeszkód, aby okoliczność ta, istotna dla rozstrzygnięcia sporu o świadczenie przedemerytalne, była ustalana w postępowaniu przed sądem ubezpieczeń społecznych. Może być przy tym ona udowodniona także za pomocą zeznań świadków.
!Nie trzeba oddzielnie występować do sądu pracy o ustalenie istnienia stosunku pracy.
Podstawa prawna
Ustawa z 30 kwietnia 2004 r. o świadczeniach przedemerytalnych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 170 ze zm.).