W marcu 2012 roku, tuż po ukończeniu powszechnego wieku emerytalnego 60 lat, złożyłam wniosek o emeryturę oraz o ustalenie kapitału początkowego. Do ustalenia podstawy wymiaru tego kapitału wskazałam wynagrodzenia z lat 1988–1997. W ostatnim roku pozostawałam jednak w ubezpieczeniu wyłącznie w okresie od stycznia do czerwca, uzyskując łączne zarobki w kwocie 5500 zł.
W związku z tym ZUS ustalił mi dość niski wskaźnik wynagrodzenia do przeciętnej płacy za ten rok. Miało to oczywiście wpływ na niższą wysokość kapitału początkowego. Czy w związku ze zmianami od 1 października mogę zgłosić wniosek o przeliczenie kapitału oraz o ponowne ustalenie wysokości mojej emerytury?
Tak. Emerytura z tytułu ukończenia powszechnego wieku emerytalnego przewidziana dla osób urodzonych po 31 grudnia 1948 r. obliczana jest na nowych kapitałowych zasadach. Ustala się ją poprzez podzielenie podstawy obliczenia emerytury przez średnie dalsze trwania życia dla wieku, w którym wnioskodawca na nie przechodzi. Podstawą obliczenia emerytury jest suma zwaloryzowanego kapitału początkowego oraz składek na ubezpieczenie emerytalne (z uwzględnieniem ich waloryzacji) zewidencjonowanych na indywidualnym koncie ubezpieczonego w ZUS na ostatni dzień miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata świadczenia.
Jednym ze składników nowej emerytury jest kapitał początkowy odzwierciedlający przebieg kariery zawodowej osoby ubezpieczonej przed 1999 rokiem. W celu jego ustalenia ZUS oblicza emeryturę, która przysługiwałaby na koniec 1998 roku (hipotetyczną), a następnie mnoży uzyskaną kwotę przez 209 miesięcy. Tak ustalony kapitał jest następnie waloryzowany (w ramach waloryzacji rocznej, a w przypadku wystąpienia z wnioskiem o emeryturę – również kwartalnej).
Emerytura hipotetyczna stanowi sumę trzech składników:
- 24 proc. kwoty bazowej z II kwartału 1998 roku (tj. 1220,89 zł) x współczynnik p (tzw. część socjalna emerytury hipotetycznej),
- po 1,3 proc. podstawy wymiaru za każdy rok okresów składkowych (część emerytury hipotetycznej należna za okresy składkowe),
- po 0,7 proc. podstawy wymiaru za każdy rok okresów nieskładkowych (część emerytury hipotetycznej należna za okresy nieskładkowe).
Obliczając podstawę wymiaru, organ rentowy uwzględnia wynagrodzenia uzyskane przez wnioskodawcę w wybranych latach kalendarzowych przypadających przed 1 stycznia 1999 r. W pewnych sytuacjach określonych w ustawie o emeryturach i rentach z FUS podstawa emerytury hipotetycznej może być również ustalona w oparciu o wynagrodzenia z faktycznego okresu podlegania ubezpieczeniu.
Ustalając tę podstawę, ZUS porównuje zarobki osoby uprawnionej z wybranych lat kalendarzowych do przeciętnych wynagrodzeń z tych lat. Sumę uzyskanych w ten sposób wskaźników dzieli następnie przez liczbę lat uwzględnionych przy ustalaniu podstawy. Oblicza tym samym wskaźnik wysokości, a następnie mnoży go przez kwotę bazową obowiązującą w II kwartale 1998 roku. Uzyskany wynik to podstawa wymiaru emerytury hipotetycznej.
Przez wiele lat przepisy nie pozwalały na korzystniejsze obliczenie podstawy emerytury hipotetycznej osobom, które w latach kalendarzowych wskazanych do ustalenia wymiaru kapitału pozostawały w ubezpieczeniu krócej niż 12 miesięcy. Stosując te regulacje, ZUS porównywał wynagrodzenia uzyskane przez wnioskodawcę za część roku do przeciętnej płacy ze wszystkich miesięcy tego roku. Skutkowało to niższym wskaźnikiem, a tym samym niższą kwotą kapitału. Jedyny wyjątek od tej zasady (wprowadzony od 23 września 2011 r.) dotyczył osób, które w trakcie roku kalendarzowego przystąpiły do ubezpieczenia. Obliczając im procentowy stosunek wynagrodzenia do przeciętnej płacy za ten rok, ZUS uwzględniał przeciętne miesięczne wynagrodzenie wyłącznie za miesiące pozostawania w ubezpieczeniu. Do sumy wynagrodzeń porównywał następnie łączną kwotę zarobków danej osoby w jej pierwszym roku ubezpieczenia.
Opisany wyjątek od 1 października 2013 r. ma zastosowanie już do wszystkich lat ubezpieczenia przyjmowanych do ustalenia podstawy wymiaru kapitału początkowego. Od tego dnia weszła w życie nowelizacja ustawy emerytalnej z 21 czerwca 2013 r. wprowadzająca nowe brzmienie art. 174 ust. 3b tej ustawy.
Zgodnie ze zmienionym przepisem, jeżeli okres wskazany do ustalenia podstawy wymiaru kapitału początkowego obejmuje rok kalendarzowy, w którym ubezpieczony pozostawał w ubezpieczeniu społecznym na podstawie przepisów prawa polskiego jedynie przez część miesięcy tego roku, przy obliczaniu stosunku uzyskanych w tym roku wynagrodzeń do przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia uwzględnia się kwotę tego wynagrodzenia odpowiednią do liczby miesięcy pozostawania w ubezpieczeniu.
Nowe regulacje mają zastosowanie nie tylko w sytuacji, gdy ZUS nie ustalił jeszcze kapitału początkowego. Mogą z nich skorzystać również te osoby, którym ZUS wydał już w tej sprawie decyzję, a nawet obliczył emeryturę z uwzględnieniem kwoty tego kapitału. W celu ponownego jego wyliczenia należy wystąpić z odpowiednim wnioskiem w tej sprawie. Powinny go zgłosić przede wszystkim osoby, które mają już ustaloną emeryturę z uwzględnieniem kapitału początkowego, gdyż tylko w takiej sytuacji mogą liczyć na podwyższenie świadczenia. Im wcześniej zgłoszą wniosek, tym lepiej, gdyż wyższa emerytura będzie im przysługiwała od zgłoszenia tego wniosku. Osoby, które nie przeszły jeszcze na emeryturę, nie muszą zgłaszać wniosku o przeliczenie kapitału. ZUS dokona takiego przeliczenia z urzędu, przy okazji obliczenia prawa i wysokości emerytury.
W związku z tym, że ZUS ustalił emeryturę z uwzględnieniem kapitału początkowego, powinna pani zgłosić wniosek o przeliczenie tego kapitału. Dokonując tego przeliczenia, ZUS porówna zarobki z 1997 roku (5500 zł) do przeciętnego wynagrodzenia za okres styczeń-czerwiec 1997 r. (6371,58 zł), a nie jak dotychczas do przeciętnej płacy z całego 1997 roku. Dzięki temu wskaźnik ustalony za ten rok wyniesie 86,32 proc. i będzie wyższy o połowę od ustalonego poprzednio (43,16 proc.). Uwzględniając ten wyższy wskaźnik, ZUS podwyższy kapitał początkowy, a w rezultacie kwotę emerytury.
Podstawa prawna
Art. 15 oraz art. 174–177 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (t.j. Dz.U. z 2009 r. nr 153, poz. 1227 z późn. zm.).
Art. 1–3 ustawy z dnia 21 czerwca 2013 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. poz. 960).