ZUS może zgodzić się na spłatę zaległych składek w częściach. Mimo zawarcia takiej umowy Zakład Ubezpieczeń Społecznych ma prawo zająć nieruchomość dłużnika.
Właściciel firmy miał zaległości składkowe i 9 października 2009 r. zawarł z organem rentowym umowę ratalną. ZUS zobowiązał się w niej, że nie będzie wszczynał postępowania egzekucyjnego przez okres obowiązywania umowy w stosunku do należności z tytułu składek nią objętych. Ustalono także, że ubezpieczony zgodnie z zawartą umową regularnie spłaca ustalone raty w określonej wysokości.
Mimo takich ustaleń w decyzji wydanej 30 października 2009 r. zakład wskazał, że na podstawie art. 26 i 27 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2009 r. nr 205, poz. 1585 z późn. zm.) skorzysta z możliwości wpisu hipoteki przymusowej.
Ubezpieczony decyzję tę zaskarżył. Podkreślił, że z własnej inicjatywy zawarł z ZUS układ o spłacie uznanego zadłużenia, wedle rat ustalonych przez pozwanego i z tego porozumienia terminowo się wywiązuje. Dlatego w ocenie przedsiębiorcy wydana decyzja jest nadużyciem uprawnień zakładu. Sąd I instancji przyznał mu rację. W efekcie zmienił zaskarżoną decyzję i umorzył postępowanie organu rentowego.
ZUS odwołał się do sądu II instancji. W ocenie sądu instytucja zabezpieczenia jest wykorzystywana przed wszczęciem postępowania egzekucyjnego i służy ochronie interesu budżetu państwa, zanim jeszcze powstaną przesłanki do wszczęcia egzekucji administracyjnej. Jest to postępowanie umożliwiające skuteczne wyegzekwowanie należności od podmiotów zobowiązanych w sytuacji, gdy zachodzi uzasadniona obawa, że zobowiązania te nie zostaną zapłacone. Sąd II instancji zmienił zaskarżony wyrok i oddalił żądania ubezpieczonego.
Sprawa trafiła do Sądu Najwyższego (SN). Ten wskazał, że z decyzji ZUS wynika tylko, jaka jest kwota zadłużenia ubezpieczonego. A w uzasadnieniu decyzji organ uprzedził tylko ubezpieczonego o swoim zamierzeniu wystąpienia o ustanowienie hipoteki przymusowej na nieruchomości w celu zabezpieczenia należności. Nie oznacza, że została wydana decyzja w przedmiocie zabezpieczenia zaległości składkowych. Trzeba podkreślić, że zabezpieczenie tych należności następuje na podstawie przepisów kodeksu postępowania cywilnego, a nie na podstawie decyzji administracyjnej. SN uznał też, że nie było przeszkód, aby ZUS w odrębnym postępowaniu zajął nieruchomość ubezpieczonego. W efekcie oddalił skargę kasacyjną.
Wyrok Sądu Najwyższego z 2 grudnia 2011 r., sygn. akt II UK 72/11.