PPK to pracowniczy plan kapitałowy – nowy obowiązkowy system gromadzenia oszczędności emerytalnych obciążający pracodawców i pracowników. W praktyce PPK mają zastąpić mało popularne, ale całkowicie dobrowolne pracownicze programy emerytalne (PPE). Podobnie jak i one PPK mają być grupową formą gromadzenia oszczędności związaną z zakładem pracy, ale w odróżnieniu od nich ich rola w ramach III filaru emerytalnego ma być dużo większa (a to m.in. dzięki ich obligatoryjności).
PPK zostały zaproponowane w ramach nowej wizji rozwoju Polski Strategia Odpowiedzialnego Rozwoju – Program Budowy Kapitału przyjętej przez Radę Ministrów w połowie lutego 2017 r. Prace nad konkretnymi rozwiązaniami legislacyjnymi w tym zakresie trwają już od kilku miesięcy. Mówi się, że lada dzień możemy spodziewać się upublicznienia projektu ustawy. Nie sposób jednak obecnie wyrokować o konkretnej dacie wejścia w życie nowych przepisów. Nieoficjalny projekt ustawy, do którego dotarł DGP, zakłada, że zaczną one obowiązywać 1 stycznia 2018 r., choć mówi się też o 1 lipca 2018 r. Wiceminister rozwoju Jerzy Kwieciński w trakcie wywiadu dla radia Wnet 23 czerwca potwierdził, że nowe regulacje mają zostać uchwalone do końca 2017 r. – Chcemy, aby cała akcja legislacyjna [dotycząca likwidacji OFE i wprowadzenia PPK – red.] została zakończona w tym roku – stwierdził.
Kto będzie zobowiązany tworzyć PPK?
Wygląda na to, że wszyscy pracodawcy. Pierwotnie zakładano, że PPK będą tworzyły jedynie przedsiębiorstwa zatrudniające powyżej 19 pracowników. Mikrofirmom zatrudniającym mniej niż 19 pracowników miała być natomiast pozostawiona opcja wyboru pomiędzy PPK a indywidualnym planem kapitałowym (IPK). Z nieoficjalnego projektu ustawy wynika jednak, że obowiązek utworzenia PPK będzie spoczywał na wszystkich pracodawcach, bez względu na liczbę zatrudnianych pracowników. Przy czym w pierwszej kolejności zobowiązane do prowadzenia PPK mają być największe podmioty (zatrudniające powyżej 250 pracowników). Co pół roku tym obowiązkiem mają być obejmowani kolejni pracodawcy. Prowadzenie PPK ma spoczywać na tzw. podmiotach zatrudniających. W praktyce oznacza to objęcie tym wymogiem nie tylko pracodawców w rozumieniu prawa pracy, lecz również m.in. zleceniodawców.
Kto będzie uczestnikiem nowego systemu?
Pracownicy poniżej 55. roku życia zostaną automatycznie zapisani do PPK z prawem do rezygnacji wymagającym cyklicznego odnawiania. Z kolei do PPK nie będą mogli przystąpić pracownicy, którzy ukończyli 70 lat. Osoby pomiędzy 55. a 70. rokiem życia będą mogły przystąpić do niego całkowicie dobrowolnie. Powyższe warunki najprawdopodobniej będą również dotyczyły osób na umowach cywilnoprawnych.
Jak założyć plan?
W pierwszej kolejności pracodawca będzie musiał zawrzeć umowę o zarządzanie PPK z podmiotem zarządzającym. Przez pierwsze 24 miesiące funkcjonowania PPK ma to być podmiot państwowy. Po tym terminie pracodawca będzie mógł go zmienić. Pracodawcom, którzy nie zawrą takiej umowy, grozi odpowiedzialność karna. Ponadto pracodawca będzie zobowiązany zawierać indywidualne umowy o prowadzenie PPK w imieniu każdej osoby zatrudnionej spełniającej przesłanki uczestnictwa w programie. Powinno to nastąpić w terminie siedmiu dni od objęcia tym obowiązkiem danej osoby. W przypadku niezawarcia takiej umowy w powyższym terminie automatycznie (z mocy prawa) osoba zatrudniona zostanie włączona do PPK na warunkach oferowanych przez podmiot zarządzający. Warunki te mogą być odmienne niż te, które wynikają z umowy zawartej przez pracodawcę z podmiotem zarządzającym.
Pracodawca będzie również zobowiązany zapewnić obsługę organizacyjną programu oraz dostosować swój system płacowy do potrącania i przelewania składek.
Jakie składki mają być wpłacane?
W PPK składki dzielimy na składki finansowane przez pracodawcę i pracownika oraz obligatoryjne i dodatkowe.
Wysokość podstawowej składki finansowanej ze środków pracodawcy ma wynieść 1,5 proc. Pracodawca będzie mógł ją dodatkowo podwyższyć o 1 proc.
Z kolei składka finansowana przez pracownika ma wynieść 2 proc., przy czym pracownik będzie mógł ją podnieść o kolejne 2 proc., a jeżeli będzie rozliczał podatek wspólnie z niepracującą osobą w gospodarstwie domowym – nawet o kolejne 2 proc.
Czy będzie można dokonać rezygnacji?
Z punktu widzenia pracownika oszczędzanie w PPK będzie dobrowolne – uczestnik będzie miał możliwość złożenia pisemnej deklaracji o rezygnacji. Takie oświadczenie będzie ważne 24 miesiące. Po upływie tego terminu pracownik przystąpi do PPK, chyba że ponownie złoży oświadczenie o rezygnacji. W przypadku złożenia takiego oświadczenia składki nie będą odprowadzane – zarówno te po stronie pracodawcy, jak i po stronie pracownika.
Jednak w każdym czasie pracownik będzie mógł złożyć oświadczenie o przystąpieniu do PPK, pomimo wcześniejszej deklaracji o rezygnacji.
Dla pracodawcy założenie i prowadzenie PPK będzie obowiązkowe, niezależnie od przysługującego uczestnikom prawa rezygnacji. Nawet zatem jeżeli wszyscy pracownicy złożą deklarację o rezygnacji, pracodawca i tak będzie zobowiązany zawrzeć umowę z podmiotem zarządzającym i utworzyć PPK, choć nie będzie odprowadzał wówczas żadnych składek, również po swojej stronie.
Jakie ma być przeznaczenie gromadzonych środków?
Co do zasady środki mają posłużyć zabezpieczeniu emerytalnemu pracowników. Będą zatem wypłacane po osiągnięciu przez pracownika wieku emerytalnego. Przy czym jednorazowa wypłata może dotyczyć jedynie 25 proc. zgromadzonych środków. Reszta może być wypłacana wyłącznie w ratach. Ustawa dopuszcza jednak wcześniejszą wypłatę tych środków w przypadku zakupu mieszkania czy poważnego zachorowania.
W przypadku śmierci pracownika połowa środków zostanie wypłacona jego małżonkowi w ramach wypłaty transferowej, pozostała część innym osobom wskazanym przez zatrudnionego. Jeżeli takiego wskazania nie ma, to część ta wchodzi do spadku. Jeśli małżonek nie jest stroną umowy o PPK, to taka umowa ma zostać automatycznie zawarta, a środki zostaną przetransferowane do jego PPK.
Czym się różni PPK od PPE? Który z nich jest bardziej korzystny?
Oba programy różnią się przede wszystkim charakterem (PPE jest całkowicie dobrowolny, PPK – obowiązkowy), strukturą składek (uczestnictwo w PPE nie wiąże się z obowiązkiem wnoszenia środków własnych przez pracownika, podczas gdy w PPK uczestnik ze swoich środków obligatoryjnie finansuje składkę w wysokości 2 proc. wynagrodzenia), formą prowadzenia (PPE może być prowadzony aż w czterech różnych formach, natomiast PPK wyłącznie w formie umowy z funduszem inwestycyjnym), zasadami wyboru podmiotu zarządzającego (w PPE istnieje możliwość swobodnego wyboru prywatnej instytucji finansowej, podczas gdy w PPK przez co najmniej dwa lata oszczędnościami zarządza podmiot państwowy) oraz zakresem swobody dysponowania środkami (system PPE zapewnia znacznie większą elastyczność). Chociaż nie znamy jeszcze brzmienia konkretnych rozwiązań legislacyjnych, wydaje się, że w wielu przypadkach paradoksalnie to właśnie niecieszący się obecnie powszechnym zainteresowaniem system PPE mógłby okazać się bardziej korzystny, i to dla obu stron stosunku pracy. Pytanie tylko, czy założeniem projektodawców będzie pozostawienie pracodawcom realnej możliwości wyboru pomiędzy systemami, czy też z uwagi na budzące wątpliwości rozwiązania przejściowe oraz szybkie tempo wprowadzania zmian opcja dokonania takiego wyboru okaże się jedynie iluzoryczna.
Czy w ramach planów kapitałowych przewidziane są jakieś zachęty fiskalne?
Tak, jest kilka możliwości uzyskania korzyści finansowych w związku z prowadzeniem PPK, przy czym podlegają one zwrotowi w przypadku wcześniejszej likwidacji PPK lub innego rozdysponowania środków. I tak, po pierwsze, składki wnoszone przez pracodawcę będą korzystać ze zwolnienia ze składek na ubezpieczenie społeczne i ponadto będą się wliczać do kosztów uzyskania przychodów. Po drugie, składka finansowana przez pracownika ma być zwolniona ze składki na ubezpieczenie emerytalne. Po trzecie, uczestnicy mają otrzymać składkę powitalną w wysokości 250 zł finansowaną ze środków publicznych. W pierwotnych założeniach była też mowa o wprowadzeniu dofinansowania ze środków publicznych w postaci obniżenia składki na Fundusz Pracy. Z obecnych doniesień wynika jednak, że w to miejsce przewidziana zostanie dopłata roczna w wysokości 120 lub 200 zł. W praktyce istotnym udogodnieniem będzie uproszczona ścieżka rejestracji PPK w KNF.
Czy można nie prowadzić PPK?
Jest taka możliwość. Z obowiązku prowadzenia PPK zwolnieni mają być pracodawcy, którzy w momencie wejścia w życie nowych przepisów będą prowadzili PPE, ale pod warunkiem odprowadzania składki podstawowej w wysokości co najmniej 3,5 proc. wynagrodzenia przez okres co najmniej sześciu miesięcy poprzedzających wejście w życie ustawy. Zapis ten budzi ogromne kontrowersje, gdyż przy założeniu wejścia w życie ustawy 1 stycznia 2018 r. (takie były pierwotne założenia i ta data wciąż pojawia się jako prawdopodobna w aspekcie wdrożenia omawianych zmian) skorzystanie z możliwości zwolnienia się z wymogu założenia PPK będzie w praktyce nierealne (pracodawcy, nie znając jeszcze nawet oficjalnego brzmienia projektu, musieliby zdążyć z założeniem PPE do końca czerwca 2017 r., w tym m.in. przejść skomplikowaną procedurę rejestracji przez Komisję Nadzoru Finansowego).
O czym warto pamiętać
! Obowiązek prowadzenia PPK ma spoczywać na podmiotach zatrudniających, a więc nie tylko na pracodawcach, ale i m.in. na zleceniodawcach.
! Z obowiązku prowadzenia PPK zwolnieni mają być pracodawcy, którzy w dniu wejścia w życie ustawy będą prowadzili PPE, o ile przed tym dniem odprowadzali składkę podstawową przez co najmniej sześć miesięcy.
! W przypadku śmierci pracownika połowa środków zostanie wypłacona jego małżonkowi, a pozostała część innym osobom wskazanym przez zatrudnionego.
! Nawet jeżeli wszyscy pracownicy złożą deklarację o rezygnacji, pracodawca i tak będzie zobowiązany zawrzeć umowę z podmiotem zarządzającym i utworzyć PPK.