Choć uczelnie wyższe z mocy prawa działają autonomicznie, to podstawowe zasady ich funkcjonowania, w tym też zakres przyznawanej studentom pomocy materialnej, reguluje ustawa Prawo o szkolnictwie wyższym. Zgodnie z nią student może ubiegać się o stypendium socjalne, specjalne dla osób niepełnosprawnych, rektora dla najlepszych studentów, ministra za wybitne osiągnięcia a także o zapomogę.

O pomoc materialną mogą ubiegać się zarówno studenci uczelni publicznych, jak i nie publicznych bez względu na tryb studiów. Wyjątek stanowi art. 194 w.w. ustawy, zgodnie z którym prawo do pomocy materialnej nie przysługuje studentom będącym kandydatami na żołnierzy zawodowych lub żołnierzami zawodowymi, którzy podjęli studia na podstawie skierowania przez właściwy organ wojskowy lub otrzymali pomoc w związku z pobieraniem nauki na podstawie przepisów o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych. Prawo do pomocy materialnej nie przysługuje również studentom będącym funkcjonariuszami służb państwowych w służbie kandydackiej albo będących funkcjonariuszami służb państwowych, którzy podjęli studia na podstawie skierowania lub zgody właściwego przełożonego i otrzymali pomoc w związku z pobieraniem nauki na podstawie przepisów o służbie.

Zgodnie z prawem o szkolnictwie wyższym, student uczący się na kilku kierunkach może pobierać świadczenie danego rodzaju wyłącznie na jednym kierunku studiów. Nie wyklucza to jednak możliwości pobierania więcej niż jednego rodzaju świadczeń np. stypendium socjalnego i stypendium rektora dla najlepszych studentów. Warunkiem jest spełnienie kryteriów obowiązujących dla każdego ze świadczeń. Jakie to kryteria?

Najwięcej wytycznych znajdziemy w procedurze przyznawania stypendium socjalnego. Liczy się tu bowiem wysokość dochodu na osobę w rodzinie. By otrzymać stypendium, nie może być on wyższy niż kwota wskazana przez uczelnię. Próg dochodu ustala rektor w porozumieniu z uczelnianym organem samorządu studenckiego. Zwykle kwota ta oscyluje w granicach 668,2 złotych - 1051 złotych (netto). Student, którego dochód na osobę w rodzinie jest niższy niż 668,2 złote ustawowo otrzyma świadczenie.

W ramach świadczeń socjalnych istnieje też specjalne stypendium dla studentów niepełnosprawnych. Warunkiem uzyskania takiej pomocy jest orzeczenie o niepełnosprawności wydanym przez właściwy organ. Dochód w tym przypadku nie jest brany pod uwagę.

Studentowi, który z przyczyn losowych znalazł się przejściowo w trudnej sytuacji materialnej uczelnia może przyznać zapomogę. Świadczenie to nie przysługuje, jeśli trudna sytuacja materialna nie jest spowodowana zdarzeniem losowym – w takim przypadku można ubiegać się o stypendium socjalne. Zgodnie z interpretacją Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego zdarzeniem losowym może być np. śmierć lub ciężka choroba członka rodziny, skutki klęsk żywiołowych etc. przez co student znalazł się w trudnej sytuacji materialnej.
Pozostałe stypendia są bezpośrednio związane ze średnią uzyskanych w roku ubiegłym ocen i osiągnięciami naukowymi.

Stypendium rektora dla najlepszych studentów przysługuje uczniowi, który ukończył pierwszy rok studiów i uzyskał za rok studiów wysoką średnią ocen lub posiada osiągnięcia naukowe, artystyczne lub wysokie wyniki sportowe. O stypendium rektora dla najlepszych studentów może ubiegać się również student pierwszego roku studiów pierwszego stopnia pod warunkiem, że jest laureatem olimpiady międzynarodowej lub finalistą olimpiady przedmiotowej o zasięgu ogólnopolskim. Ponadto, zgodnie z podobnymi kryteriami, studenci mogą ubiegać się o Stypendium ministra za wybitne osiągnięcia.

Podstawa prawna: Ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym
Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego