Czy istnieją proste, czytelne, niebudzące wątpliwości przepisy prawne? Śmiem twierdzić, że nie.
Choć, co prawda, polemika na tym tle istnieje od dawna i właściwie odpowiedź na tak postawione pytanie może przynieść współczesna filozofia interpretacji prawniczej. Niewątpliwie bogata literatura dotycząca wykładni prawa czy publikacje dotyczące argumentacji prawniczej zachęcają do podnoszenia ciekawych zagadnień. Jak się bowiem okazuje, teoria i filozofia prawa (choć wielu praktykom wydają się zawieszone w próżni), wbrew pozorom znajdują odzwierciedlenie w rzeczywistości. Jednym z takich problemów jest intencjonalność prawodawcy. Niestety intencja racjonalnego prawodawcy bywa na dużym poziomie ogólności. Przytoczę jeden przykład z mojego podwórka, przenosząc uzasadnienie postawionej tezy do pozornie prostego przepisu prawa pracy.
Zgodnie z art. 188 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1502) „pracownikowi wychowującemu przynajmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat przysługuje w ciągu roku kalendarzowego zwolnienie od pracy na 2 dni, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia”. Przepis ten na pierwszy rzut oka nie powinien budzić żadnych wątpliwości. Jest prosty, klarowny i łatwy w zastosowaniu. Tak jednak nie jest.
Zgłosiła się do mnie pracownica, matka dwójki dzieci, która zgodnie z przytoczonym przepisem posiadała prawo do dwóch dni wolnego na opiekę nad dzieckiem do 14 lat. Wszystko było oczywiste, do chwili gdy okazało się, że ta pracownica każde z dzieci ma z innym partnerem. Ojciec jednego dziecka wyjechał i nie ma z nim kontaktu. Jednocześnie brak informacji, żeby był pozbawiony praw rodzicielskich. Tymczasem ojciec drugiego dziecka przebywa z pracownicą i dwójką jej dzieci we wspólnym gospodarstwie domowym.
Każdemu rodzicowi przysługują dwa dni wolnego od pracy, niezależnie od liczby dzieci na wychowaniu. Innymi słowy – każdy z ojców dzieci ma prawo do dwóch dni opieki nad swoim dzieckiem – z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. Każdy z nich może również dzielić się z matką dziecka jednym z dwóch przysługujących im dni lub przenieść to uprawnienie w całości na matkę dziecka. Postawiono mi pytanie – wobec tego ile wolnych dni przysługuje matce dziecka? Czy 2 + 2 zawsze równa się 4?
Wróćmy do przepisu, którego fragment jeszcze raz przytoczę: „(....) przynajmniej jedno dziecko (....) zwolnienie od pracy na 2 dni (...)”. Literalne brzmienie przepisu nie pozostawia złudzeń. Matka wychowująca dwójkę i więcej dzieci ma prawo do zwolnienia w wymiarze jedynie dwóch dni.
Jednocześnie prawem każdego z ojców jest również zwolnienie na dwa dni z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. Zwolnienie to może być udzielane w dowolnym czasie, w oddzielnych dniach bądź też łącznie. Może być łączone z dniami wolnymi od pracy, a także z urlopem wypoczynkowym. Pomimo wątpliwości wynikających z tego przypadku – poinformowałam pracownicę o prawie do jedynie 2 dni opieki. Jak wspomniałam wyżej, literalne brzmienie przepisu nie pozostawiło mi innej możliwości.
Czy aby na pewno tak powinno być? Czy ten przykład nie dyskryminuje matki dziecka lub patrząc szerzej – rodzin wielodzietnych? Czy wyznacznikiem do jego zastosowania jest pozostawanie z dziećmi w jednym gospodarstwie domowym? Biorąc pod uwagę wyjątkowość zagadnienia, a także próbując spojrzeć na przepis przez pryzmat wykładni celowościowej, można się pokusić o ciekawe i niejednoznaczne wnioski. A wszystko dlatego, że intencja prawodawcy pozostaje wciąż na zbyt dużym poziomie ogólności.