Praca w szkole wyższej obwarowana jest licznymi warunkami. Wynikają one z ustawy z 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz.U. z 2012 r., poz. 572 z późn. zm.). Ogranicza ona m.in. możliwość podejmowania pracy przez krewnych, jeśli miałaby występować pomiędzy nimi podległość służbowa. Specyficzne zasady zawierania umowy dotyczą też osób, które osiągną wiek emerytalny.

Stanowiska z określonymi wymogami

Naukowiec, który chce pracować na uczelni, może podjąć pracę na następujących stanowiskach:
● profesora zwyczajnego,
● profesora nadzwyczajnego,
● profesora wizytującego,
● adiunkta,
● asystenta,
● starszego wykładowcy,
● wykładowcy,
● lektora,
● instruktora.
Zatrudnienie na tych posadach wymaga określonych uprawnień. Przepisy wskazują, że na stanowisku profesora zwyczajnego może być zatrudniona osoba posiadająca tytuł naukowy profesora.
Na posadzie profesora nadzwyczajnego podejmie pracę naukowiec ze stopniem naukowym doktora habilitowanego lub profesora. Te same wymogi wskazane są dla profesorów wizytujących.
Przepisy stanowią także, że w przypadku tych dwóch stanowisk (profesor nadzwyczajny lub wizytujący) nie trzeba posiadać wskazanego wykształcenia, jeśli kandydat ma znaczne twórcze osiągnięcia w pracy naukowej, zawodowej lub artystycznej. Wówczas wystarczy stopień naukowy doktora. Z tym wykształceniem można ubiegać się także o posadę adiunkta.
Aby pracować na uczelni jako asystent, wystarczy tytuł zawodowy magistra. To wykształcenie jest również wymagane do zatrudnienia na posadzie pracownika dydaktycznego (starszego wykładowcy, wykładowcy, lektora lub instruktora).
Poza wskazanym w przepisach tytułem czy stopniem naukowym uczelnia może określić dodatkowe wymagania i kwalifikacje zawodowe osób zatrudnianych na powyższych stanowiskach.

Gdy wymagany jest otwarty konkurs

Zatrudnienie nauczyciela akademickiego w wymiarze przewyższającym połowę etatu na czas określony lub nieokreślony w uczelni publicznej musi być poprzedzone otwartym konkursem. Tryb i warunki postępowania określa każda szkoła wyższa w swoim statucie. Informację o konkursach ogłasza na stronach internetowych szkoły, urzędu obsługującego ministra szkolnictwa wyższego oraz nadzorującego uczelnię, a także na stronach internetowych Komisji Europejskiej w europejskim portalu dla mobilnych naukowców, przeznaczonym do publikacji ofert pracy naukowców.
Warto pamiętać, że Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego planuje zmiany dotyczące szczególnych przypadków odstąpienia od wymogu przeprowadzenia konkursu na stanowiska w uczelni. Wprowadzi je nowelizacja ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym, którą zajmuje się Sejm. Zwolnienie z konkursu ma dotyczyć nauczyciela akademickiego skierowanego do pracy na podstawie umowy zawartej z zagraniczną instytucją naukową, będącego beneficjentem krajowego konkursu ogłoszonego przez Narodowe Centrum Nauki lub Narodowe Centrum Badań i Rozwoju lub międzynarodowego konkursu na realizację projektu badawczego, na czas realizacji tych projektów oraz zatrudnianego na czas realizacji projektu finansowanego przez UE. Ponadto nie będzie wymagało przeprowadzania konkursu przedłużenie umowy w przypadku zmiany warunków pracy na tym samym stanowisku, jeżeli poprzednia umowa była zawarta na czas nie krótszy niż trzy lata.

Podległość służbowa bez krewnych

Zatrudnienie w konkretnym instytucie szkoły wyższej może też okazać się niemożliwe ze względu na stopień pokrewieństwa. Ustawa wskazuje, że pomiędzy nauczycielem akademickim a pracującym w tej samej uczelni jego małżonkiem, krewnym lub powinowatym do drugiego stopnia włącznie (teść, teściowa, szwagier, szwagierka) oraz osobą pozostającą w stosunku przysposobienia, opieki lub kurateli nie może powstać stosunek bezpośredniej podległości służbowej.
Wymóg ten nie dotyczy osób pełniących funkcje organów jednoosobowych uczelni, dla których ustawa przewiduje powoływanie ich w drodze wyborów, tj. dziekanów czy rektora.

Jaki tytuł naukowy, taka umowa

Jeśli kandydat do pracy pozytywnie przejdzie procedurę konkursową, rektor może nawiązać z nim stosunek pracy na podstawie umowy o pracę albo mianowania. Ta druga możliwość dotyczy tylko osób posiadających tytuł naukowy profesora.
Akt mianowania oraz umowa o pracę powinny zawierać takie informacje jak:
● rodzaj zatrudnienia,
● miejsce wykonywania pracy,
● wyjaśnienie, czy uczelnia jest podstawowym miejscem pracy w rozumieniu ustawy,
● wynagrodzenie za pracę odpowiadające rodzajowi pracy ze wskazaniem składników wynagrodzenia,
● wymiar czasu pracy,
● termin rozpoczęcia pracy.
Przepisy wskazują, że warunkiem zawarcia z nauczycielem akademickim stosunku pracy na podstawie mianowania jest złożenie na piśmie oświadczenia, że uczelnia jest dla niego podstawowym miejscem pracy.

Warunki pracy na emeryturze

Ustawa określa też szczegółowe zasady pracy nauczycieli w wieku emerytalnym. Zgodnie z nimi stosunek pracy mianowanego akademika zatrudnionego w uczelni publicznej wygasa z końcem roku akademickiego, w którym ukończył on 67. rok życia, jeżeli nabył prawo do emerytury. Jeżeli z tą datą osoba ta nie nabyła uprawnienia do świadczenia, wygaśnięcie stosunku pracy następuje z końcem roku akademickiego, w którym to się stanie. Stosunek pracy mianowanego nauczyciela posiadającego tytuł naukowy profesora, zatrudnionego na stanowisku profesora nadzwyczajnego lub zwyczajnego w uczelni publicznej, wygasa z końcem roku akademickiego, w którym ukończył on 70. rok życia. We wszystkich tych przypadkach decyzję podejmuje rektor.
Przepisy wskazują też, że mianowany nauczyciel przechodzący na emeryturę w związku z osiągnięciem 67. roku życia nie może zostać ponownie mianowany. Akademika, który nabył uprawnienia emerytalne, można zatrudnić ponownie na tym samym stanowisku w tej samej uczelni bez postępowania konkursowego.

Rektor może obniżyć wymiar zajęć dydaktycznych poniżej dolnej granicy w przypadku powierzenia nauczycielowi akademickiemu wykonywania ważnych zadań lub realizowania przez niego projektów badawczych lub innych zadań przewidzianych w statucie uczelni

Czas pracy nauczyciela akademickiego

Roczny wymiar zajęć dydaktycznych wynosi:

● od 120 do 240 godzin – dla pracowników naukowo-dydaktycznych,

● od 240 do 360 godzin – dla pracowników dydaktycznych,

● od 300 do 540 godzin dydaktycznych – dla pracowników dydaktycznych zatrudnionych na stanowiskach lektorów i instruktorów lub równorzędnych.

PRZYKŁADY

1. Czy muszę zgodzić się na dodatkowe wykłady

Pracuję na uczelni. W ostatnim czasie szkoła przeprowadziła restrukturyzację zatrudnienia. Etat straciło kilkoro nauczycieli. W efekcie uczelnia nałożyła na nas dodatkowe nadgodziny, bo brakuje osób do prowadzenia zajęć ze studentami. Jestem w ciąży i nie zamierzam pracować w godzinach ponadwymiarowych.

Czy mimo to będę musiała prowadzić dodatkowe zajęcia?

Nie. Przepisy wskazują, że w szczególnych przypadkach, uzasadnionych koniecznością realizacji programu kształcenia, nauczyciel akademicki może być obowiązany prowadzić zajęcia dydaktyczne w godzinach ponadwymiarowych, w rozmiarze nieprzekraczającym dla pracownika naukowo-dydaktycznego jednej czwartej, a dla pracownika dydaktycznego jednej drugiej wymiaru obowiązków dydaktycznych. Za jego zgodą może być mu powierzone prowadzenie zajęć dydaktycznych w wymiarze przekraczającym liczbę godzin ponadwymiarowych. Z przepisów wynika także, że nauczyciela akademickiego w ciąży lub wychowującego dziecko w wieku do jednego roku nie można zatrudniać w godzinach ponadwymiarowych bez jego pozwolenia.

Podstawa prawna

Art. 131 ustawy z 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz.U. z 2012 r. poz. 572 z późn. zm.).

2. Czy dowolnie dostanę urlop

Mój mąż otrzymał atrakcyjną ofertę pracy za granicą. Chciałabym z nim wyjechać. Ale zaczynam właśnie pracę w szkole wyższej. Czy będę mogła wykorzystać część urlopu wypoczynkowego w trakcie roku akademickiego, tak aby móc wyjechać z mężem?

Nie. Nauczycielowi akademickiemu przysługuje prawo do urlopu wypoczynkowego w wymiarze trzydziestu sześciu dni roboczych w ciągu roku. Przepisy zaznaczają, że powinien on być wykorzystany w okresie wolnym od zajęć dydaktycznych.

Warto również wiedzieć, że wykładowca uzyskuje prawo do pierwszego urlopu wypoczynkowego w ostatnim dniu poprzedzającym letnią przerwę w zajęciach dydaktycznych, a prawo do drugiego i dalszych urlopów – z początkiem każdego następnego roku kalendarzowego.

Podstawa prawna

Art. 133 ustawy z 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz.U. z 2012 r. poz. 572 z późn. zm.).

3. Czy połączę pracę z wyjazdem

Zamierzam zatrudnić się w szkole wyższej. Chciałbym jednak wyjechać za granicę, aby dokończyć pracę nad doktoratem. Czy będzie to możliwe?

Tak. Nauczyciel akademicki przygotowujący rozprawę doktorską może otrzymać płatny urlop naukowy w wymiarze nieprzekraczającym trzech miesięcy. Może też za zgodą rektora uzyskać urlop bezpłatny dla celów naukowych. Czym dłuższy staż na uczelni, tym więcej przywilejów urlopowych. Na przykład nauczyciel akademicki zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy po przepracowaniu co najmniej pięciu lat na uczelni ma prawo do płatnego urlopu dla poratowania zdrowia w wymiarze nieprzekraczającym jednorazowo sześciu miesięcy, jeżeli stan jego zdrowia wymaga powstrzymania się od pracy w celu przeprowadzenia zaleconego leczenia. Jednak po wejściu w życie nowelizacji ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym, nad którą pracuje Sejm, ten przywilej będzie przysługiwał dopiero po 20 latach. Inne prawo przysługuje też mianowanym nauczycielom. Mogą oni nie częściej niż raz na siedem lat otrzymać płatny urlop dla celów naukowych w wymiarze do roku.

Podstawa prawna

Art. 134 ustawy z 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz.U. z 2012 r. poz. 572 z późn. zm.).

Podstawa prawna

Art. 107–138 ustawy z 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz.U. z 2012 r. poz. 572 z późn. zm.).